Zdrowie psychiczne: co jest jego podstawą? Jak o nie zadbać na co dzień?

Co to jest zdrowie psychiczne?

Co oznacza pojęcie – „zdrowy psychicznie”? Czy określenie „zdrowy psychicznie” oznacza jedynie brak chorób w sferze psychiki? Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) „ zdrowie psychiczne oznacza dobrostan, w którym jednostka uświadamia sobie własne możliwości, potrafi radzić sobie z normalnymi stresami życiowymi, może produktywnie pracować i jest w stanie wnieść wkład do swojej społeczności”

Powyższa definicja opiera się jednak mocno na perspektywie hedonistycznej i eudajmonii, w których kluczową rolę przypisuje się dobrostanowi i szeroko pojętej – wydajności.
Chociaż dobrostan jest pożądanym celem wielu ludzi – to jednak włączanie go do definicji zdrowia psychicznego budzi uzasadnione wątpliwości. Wspomniany „dobrostan” wg. C Keyes’a obejmuje emocjonalne, psychologiczne i społeczne dobre samopoczucie oraz zakłada przeżywanie pozytywnych uczuć – takich jak szczęście czy satysfakcja, posiadanie pozytywnych postaw wobec własnych obowiązków oraz wobec innych ludzi, a także pozytywne funkcjonowanie (np. integracja społeczna, aktualizacja i spójność).

Jednak ludzie ciszący się dobrym zdrowiem psychicznym także mają do czynienia z wieloma negatywnymi emocjami takimi jak smutek, gniew czy nieszczęście. Czy oznacza to zatem, że nie są zdrowi psychicznie? Oczywiście, że nie. Np. osoba odpowiedzialna za swoją rodzinę może czuć się zdesperowana po utracie pracy, zwłaszcza w sytuacji ograniczonych możliwości zawodowych. Czy zatem odnosząc się do cytowanej powyżej definicji WHO zdrowia psychicznego – będziemy kwestionować u takiej osoby - jej stan zdrowia psychicznego? Z całą pewnością – nie.

W gruncie rzeczy podnoszenie wymagań dotyczących zdrowia psychicznego do poziomu stałego szczęścia – może powodować nierealne oczekiwania, zachęcać ludzi do ukrywania większości swoich emocji i pozorowania niezmiennego szczęścia czy wręcz prowadzić do izolacji w momentach lub okresach swojego życia – kiedy są smutni, źli, przygnębieni lub zmartwieni.

Podobnie pojęcie pozytywnego funkcjonowania, zgodne z tradycją eudajmonii – budzi uzasadnione obawy, ponieważ sugeruje, że np. osoba w podeszłym wieku lub złym stanie psychicznym albo w określonej sytuacji politycznej – które to uniemożliwiają pracę – nie jest z definicji – zdrowa psychicznie.

W 2017 roku grupa międzynarodowych Psychiatrów i Psychoterapeutów zaproponowała nową definicję zdrowia psychicznego. Wg wspomnianej grupy osoba zdrowa psychicznie to osoba, której „ Zdrowie psychiczne jest dynamicznym stanem wewnętrznej równowagi, która umożliwia Osobom wykorzystywanie swoich umiejętności w harmonii z uniwersalnymi wartościami społecznymi. Podstawowe umiejętności poznawcze i społeczne, zdolność rozpoznawania, wyrażania i modulowania własnych emocji a także współczucia dla innych, elastyczności w życiu i pełnieniu funkcji w rolach społecznych jak również harmonijny związek pomiędzy ciałem a umysłem – to istotne składniki zdrowia psychicznego, które przyczyniają się w różnym stopniu do stanu równowagi wewnętrznej. 

Biorąc zatem pod uwagę powyższe – na zadane pytanie – „ Czy zdrowy psychicznie oznacza jedynie brak chorób w sferze psychiki ?” – odpowiedź jest jednoznaczna – Naturalnie, że nie. 

Jak budować odporność psychiczną?

Mikrobiota jelitowa a zdrowie psychiczne: dlaczego dieta i probiotyki mają znaczenie w terapii stresu?

Święta bez stresu? Psycholog zdradza, jak przeżyć ten czas w spokoju

L4 po epizodzie psychozy alkoholowej. Diagnostyka, leczenie i regeneracja

Rozstanie jak żałoba – jak przeżyć stratę i odbudować siebie

Dystymia – „cichy” rodzaj depresji. Jak ją rozpoznać i leczyć?

Jakie są filary zdrowia psychicznego?

W literaturze i źródłach specjalistycznych znaleźć można szereg przykładów definicji filarów zdrowia psychicznego. Filary zdrowia psychicznego opisał m.in. dr James Lake, który wyodrębnił 4 podstawowe jego zdaniem pozycje. Są to – odpowiednia ilość snu, regularna aktywność fizyczna, zdrowe odżywianie i praktyczne radzenie sobie ze stresem. 

W innych definicjach pojawiają się takie cechy filarów zdrowia psychicznego jak świadoma chęć do samorozwoju, dostrzeganie i rozumienie potrzeb własnych, prawidłowa samoocena, czy prawidłowe relacje z otoczeniem zgodne z powszechnie obowiązującymi normami i zasadami.

Można przyjąć, iż jednoznaczne wskazanie – zdefiniowanie filarów zdrowia psychicznego - zawiera  wyjątkowo szeroki zakres proponowanych czynników, jednak wspólnym mianownikiem wspomnianych definicji  jest teza, że filarem zdrowia psychicznego jest przede wszystkim zdrowa relacja z samym sobą. To świadomość własnych potrzeb, autonomia, efektywne radzenie sobie z myślami i emocjami, umiejętność stawiania granic sobie i innym. 

Dowiedz się więcej

o zdrowiu psychicznym i pomocy psychologicznej

Sprawdź

Jak zadbać o zdrowie psychiczne?

Jak cenne jest zatem nasze zdrowie psychiczne i w jaki sposób należy o nie zadbać na co dzień? Na pierwszą część pytania - jedyną słuszną i trafną odpowiedzią jest – zdrowie psychiczne jest bezcenne. I chociaż brzmi to dość banalnie i prosto – bardzo często trafność tej odpowiedzi uświadamiamy sobie dopiero w momencie, kiedy sami lub ktoś z naszego najbliższego otoczenia – zostaniemy dotknięci problemem w sferze psychiki. Stajemy wtedy często przed nową – do tej pory nieznaną nam – zaburzoną i jakże trudną do prawidłowego funkcjonowania w niej - rzeczywistością.

Co zatem należy robić aby zadbać o swoje zdrowie psychiczne? W opracowaniach dotyczących utrzymania dobrego zdrowia psychicznego różnie przedstawiana jest hierarchia wartości poszczególnych wskazówek. Psycholożka Aleksandra Cieloch  opisała szczegółowo 10 zasad utrzymania zdrowia psychicznego zawierając w nich: 

• Umiejętność radzenia sobie z emocjami – warto poszukać własnego sposobu, który pomoże ci zmniejszyć napięcie. Może to być rozmowa z kimś bliskim, spacer, ulubiony rodzaj aktywności fizycznej czy gorąca kąpiel.
• Relacje międzyludzkie – warto postarać się o pielęgnację więzi z innymi ludźmi, rozmowa z kimś bliskim zapewnia poczucie wsparcia i wpływa na dobre samopoczucie.
• Dbanie o aktywność fizyczną – ruch wpływa nie tylko na zwiększenie wydzielania poprawiających nastrój endorfin, ale i sprzyja reedukacji kortyzolu – hormonu wydzielanego w reakcji na stres.
• Zdrowe odżywianie – zbilansowana dieta to większy poziom energii w ciągu dnia.
• Higiena snu – mała ilość snu jest przyczyną problemów z koncentracją, wahań nastroju i spadku odporności.
• Dbanie o swoje potrzeby.
• Badania profilaktyczne.
• Unikanie używek.
• Wypoczynek – szczególnie na świeży powietrzu, wpływa na zmniejszenie uczucia zmęczenia i dodaje energii.
• Wsparcie specjalisty.

Punkt 10. pomimo, iż znajduje się na końcu listy to z całą pewnością nie świadczy to o jego niskiej wartości – wręcz odwrotnie - stanowi niezwykle istotny element w możliwości poprawy zdrowia psychicznego. Psycholog, psychoterapeuta czy psychiatra – to najskuteczniejsza droga do pomocy samemu sobie przy współpracy ze specjalistą.

W jaki sposób specjalista może pomóc zadbać o zdrowie psychiczne?

Nie rzadko osoby zgłaszające się o pomoc do psychologa, psychoterapeuty czy lekarza psychiatry zadają sobie pytanie – „Czy mi pomoże?” Trudno jest jednoznacznie odpowiedzieć na tak postawione pytanie – jednak sam fakt, iż dana osoba zdecydowała się poszukać pomocy specjalisty  - to po pierwsze jest świadoma konieczności tejże pomocy, a po drugie podjęła decyzję o przeciwstawieniu się określonemu problemowi, który uniemożliwia w mniejszym lub większym stopniu jej normalne funkcjonowanie. A to akurat stanowi już pierwszy bardzo istotny krok na drodze do rozwiązania problemu.

Oczywiście kwestią równie priorytetową jest druga strona – czyli strona specjalisty, jaki jest, jak traktuje pacjenta, jak potrafi słuchać, czy posiada odpowiednie doświadczenie i wiedzę w danym temacie, czy ową wiedzę i doświadczenie jest w stanie odpowiednio dla dobra pacjenta – wykorzystać czyli pomóc, czy w pełni zdaje sobie sprawę z ciążącej na nim – odpowiedzialności – przecież pracuje z najbardziej złożoną strukturą – jaką jest sfera psychiczna. 

Profesor Andrzej Góralski, którego miałem zaszczyt być studentem w Wyższej Szkole Pedagogiki Specjalnej w Warszawie zadawał nam, będącym na I roku studiów, przyszłym pedagogom specjalnym – jedno pytanie: co powinien czuć dobry pedagog, psycholog, nauczyciel, lekarz czy psychoterapeuta zanim postawi pierwszy krok na drodze zawodowej? Pamiętam jak wymienialiśmy dziesiątki cech, które uznawaliśmy jako nie tylko konieczne, ale przede wszystkim wymagane. 

Pan Profesor cierpliwie odczekał werbalną lawinę przymiotników i uśmiechając się skromnie odpowiedział: „Powinien czuć tylko dwie rzeczy”.  Zdziwieni z zaciekawieniem czekaliśmy na wyjaśnienie.
Profesor Góralski ciepłym niskim głosem powiedział: „Powinien mieć poczucie służby i poczucie oświecenia.”

Czyż właśnie nie jest to samą kwintesencją dla wszystkich – psychologów, psychoterapeutów, pedagogów, nauczycieli, lekarzy, którzy wybrali właśnie takie profesje? 
Naturalnie tak! Poczucie służby to poczucie pomocy drugiemu człowiekowi, służeniu pomocą a oświecenie to niezbędna wiedza, aby móc tę pomoc nieść.
 

Bibliografia 

Poznanie chorego A. Kępiński Wyd. Literackie 2020
Anna Cieloch Jak dbać o zdrowie psychiczne oprac. 2023
P. Gałecki A . Szulc Psychiatria wyd. 1 Wrocław 2018
Raport IHME 2020 
WHO definition
James Lake oprac . 2019
A proposed new definition of mental health 2017
Silvana Galderisi 1 , Andreas Heinz 2 , Marianne Kastrup3 , Julian Beezhold4 , Norman Sartorius 5 1 Instytut Psychiatrii, University of Naples SUN, Neapol, Włochy 2 Instytut Psychiatrii i Psychoterapii, Charité-University Medicine Berlin, Berlin, Niemcy 3 Specjalista psychiatrii, praktyka prywatna, Dania 4 Hellesdon Hospital and Norwich Medical School, University of East Anglia, Norwich, Wielka Brytania 5 Stowarzyszenie na Rzecz Poprawy Programów Zdrowia Psychicznego, Genewa, Szwajcaria