Zaburzenia emocjonalne u dorosłych – przewodnik po zdrowiu psychicznym

Skala problemu: zaburzenia emocjonalne w Polsce

Co czwarty Polak cierpiał przynajmniej raz w życiu na jakieś zaburzenie psychiczne, a niemal 8% z nas w ostatnich 12 miesiącach. Polacy chorują najczęściej na zaburzenia nerwicowe (16%) takie jak: lęk napadowy (ataki paniki), fobie swoiste i zespół stresu pourazowego (PTSD). 

Depresja od lat pozostaje jednym z najpoważniejszych wyzwań zdrowotnych w Polsce. Według danych Narodowego Funduszu Zdrowia z 2023 roku, na depresję choruje około 1,2 miliona osób. Jednak rzeczywista skala problemu jest znacznie większa — eksperci, w tym prof. Piotr Gałecki, konsultant krajowy w dziedzinie psychiatrii, szacują, że liczba osób cierpiących na depresję może sięgać nawet 4 milionów. Niektóre raporty, takie jak badania UCE Research czy dane dotyczące refundacji leków przeciwdepresyjnych, wskazują, że problem dotyka około 1,8 miliona Polaków (ok. 5% populacji). 

Samotność po 30., 40., 50. Jak budować relacje, gdy dotychczasowa sieć społeczna się kurczy?

Święta bez stresu? Psycholog zdradza, jak przeżyć ten czas w spokoju

Rozstanie jak żałoba – jak przeżyć stratę i odbudować siebie

Przemoc emocjonalna, love bombing, kontrola: te mechanizmy obnaża film „Dom dobry”

Jesienna chandra czy depresja sezonowa? Kiedy warto porozmawiać z psychologiem

Syndrom pustego gniazda – jak poradzić sobie, gdy dzieci opuszczają dom?

Czym są zaburzenia emocjonalne? 

Zaburzenia emocjonalne to zaburzenia zdrowia psychicznego, które powodują trudności w regulowaniu emocji, nastroju oraz odpowiedzi na stresory życiowe. Są to zaburzenia, które mogą prowadzić do znaczących problemów w naszym funkcjonowaniu, zarówno w życiu osobistym jak i zawodowym.

W klasyfikacjach ICD-10 oraz DSM-5 zaburzenia emocjonalne obejmują szeroki zakres problemów, takich jak zaburzenia lękowe, depresję, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne oraz zaburzenia związane ze stresem (American Psychiatric Association, 2021; WHO, 2021). Ich występowanie może być także związane z chorobami neurologicznymi, metabolicznymi czy wiązać się ze specyficzna strukturą osobowościową lub stanowić odpowiedź na czynnik sytuacyjny. 

Najczęstsze rodzaje zaburzeń emocjonalnych u dorosłych

1. Zaburzenia lękowe 

Zaburzenia lękowe to grupa zaburzeń, w których lęk i niepokój odgrywają dominującą rolę. Do najczęstszych form tych zaburzeń należą: 

• fobie: lęk wywołany przez określone sytuacje lub obiekty, np. agorafobia (lęk przed przestrzenią otwartą) czy fobia społeczna (lęk przed oceną w sytuacjach społecznych) - zaburzenie lękowe uogólnione (GAD): chroniczny, przewlekły lęk, który nie jest związany z konkretną sytuacją,
• napady paniki: nagłe, intensywne ataki lęku, które mogą wywoływać takie objawy jak kołatanie serca, duszność czy zawroty głowy (American Psychiatric Association, 2021).

2. Depresja i zaburzenia nastroju 

Depresja to jedno z najczęstszych zaburzeń emocjonalnych, które objawia się obniżonym nastrojem, utratą zainteresowań i energii. Objawy utrzymują się co najmniej 2 tygodnie. Zaburzenia nastroju obejmują: 

• depresję jednobiegunową: charakteryzuje się ciągłym obniżeniem nastroju, uczuciem beznadziei, a także problemami z koncentracją i apetytem,
• zaburzenia dwubiegunowe: charakteryzują się naprzemiennym występowaniem stanów manii i depresji, co znacząco wpływa na zdolność do codziennego funkcjonowania - dystymię: przewlekłe obniżenie nastroju, które utrzymuje się lub nawraca przynajmniej 2 lata.

3. Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne 

Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne to stan, w którym osoba doświadcza natrętnych myśli (obsesji), które wywołują silny lęk. W odpowiedzi na te myśli podejmuje działania mające na celu złagodzenie napięcia (kompulsje), np. częste mycie rąk, liczenie lub sprawdzanie różnych rzeczy. 

4. Zaburzenia związane ze stresem i adaptacyjne 

Zaburzenia te obejmują reakcje na traumatyczne wydarzenia oraz trudności w adaptacji do nowych okoliczności życiowych. Do najczęstszych zaburzeń w tej grupie należy: 

• zaburzenie stresowe pourazowe (PTSD): objawia się po przeżyciu traumatycznych doświadczeń, takich jak wypadki, przemoc, czy wojna. Charakteryzuje się m.in. powracającymi wspomnieniami o traumie oraz lękiem,
• zaburzenie adaptacyjne: związane z problemami w adaptacji do zmian życiowych, takich jak śmierć bliskiej osoby czy utrata pracy.

A także zaburzenia emocjonalne w przebiegu choroby alkoholowej czy Alzheimera, związane z cyklem miesięcznym, nieprawidłowością pracy tarczycy, z okresem ciąży i porodu czy zaburzenia odżywiania takie jak bulimia czy anoreksja. 

Objawy zaburzeń emocjonalnych – jak je rozpoznać?

Zaburzenia emocjonalne mogą objawiać się zarówno w sferze psychicznej, jak i fizycznej.

1. Objawy psychiczne: 

• nadmierny niepokój, zmartwienia, napady paniki,
• obniżony nastrój, uczucie beznadziei, apatia, 
• problemy z koncentracją, myśleniem i podejmowaniem decyzji,
• utrata zainteresowań, brak energii.

2. Objawy fizyczne:

• zmiany w apetycie i wadze ciała,
• problemy ze snem: bezsenność lub nadmierna senność,
• bóle głowy, bóle mięśni, zmiany w trawieniu,
• zwiększona potliwość, drżenie.

Skąd się biorą zaburzenia emocjonalne?

Przyczyny i czynniki ryzyka

• genetyka: zaburzenia emocjonalne mogą mieć komponent dziedziczny/ skłonność, co potwierdzają badania rodzinne i bliźniacze (Kendler et al., 2016),
• neurobiologia: zaburzenia neuroprzekaźników, w tym serotoniny, dopaminy oraz noradrenaliny, są silnie związane z depresją i lękiem (Ressler & Mayberg, 2007) - zaburzenia w obszarze budowy czy funkcjonowania takich struktur mózgowych jak hipokamp, ciało migdałowate, wzgórze lub podwzgórze,
• niedobory wit. z grupy B, odwodnienie, dysregulacja hormonalna i problemy metaboliczne - czynniki temperamentalne takie jak wysoka reaktywność, neurotyczność czy niska sumienność,
• przeżycie traumy, przewlekły stres oraz negatywne wzorce myślenia (np. katastrofizacja) mogą zwiększać ryzyko rozwoju zaburzeń emocjonalnych (Beck et al., 2020) - problemy interpersonalne, izolacja społeczna oraz stres związany z życiowymi zmianami, takimi jak utrata pracy czy rozwód, również zwiększają ryzyko rozwoju zaburzeń emocjonalnych (Cohen & Wills, 2020) 

Dowiedz się więcej

o zdrowiu psychicznym i pomocy psychologicznej

Sprawdź

Jak zapobiegać zaburzeniom emocjonalnym? Sprawdzone metody

1. Budowanie zdrowego sposobu życia. Aktywność fizyczna i zdrowe nawyki żywieniowe

Badania wskazują, że regularna aktywność fizyczna taka jak ćwiczenia czy choćby spacer pozytywnie oddziałuje na złagodzenie objawów depresyjnych czy lękowych, a tym samym poprawia samopoczucie emocjonalne. Również raporty Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) wskazują na korzyści zdrowotne płynące z aktywności fizycznej dla zdrowia psychicznego. Posiłki bogate w kwasy tłuszczowe omega-3 oraz witaminy z grupy B mogą pomóc w zapobieganiu zaburzeniom emocjonalnym. Artykuł opublikowany w "Nutritional Neuroscience" w 2016 roku pokazuje, że spożywanie tych składników może mieć pozytywny wpływ na zdrowie psychiczne. Alkohol jest depresantem i może także powodować uczucie lęku, podobnie kofeina, która na wiele osób ma niekorzystny wpływ- wzmagając uczucie lęku czy napięcia. 

2. Redukcja stresu 

Także techniki mindfulness (uważności) i medytacja są skuteczne w redukcji objawów depresji i lęku. Redukują one poziom stresu i poprawiają ogólne samopoczucie emocjonalne. Techniki oddechowe pomagają zredukować napięcie i aktywować układ przywspółczulny, który powoduje uspokojenie i poprawia procesy myślowe, zwłaszcza w sytuacjach stresowych. Technik tych warto się uczyć systematycznie, aby w sytuacji dystresu móc z nich korzystać. 

3. Wsparcie społeczne

Wykazano, że silne wsparcie społeczne zmniejsza ryzyko wystąpienia zaburzeń emocjonalnych, takich jak depresja i lęk, oraz wspiera zdrowie psychiczne. Rodzina, przyjaciele są bezcennym zasobem w trudnych życiowo sytuacjach. Świadomość, że mamy bliskie osoby daje nadzieję i pomaga ukoić emocje. 

4. Profesjonalna pomoc psychologiczna i psychoterapeutyczna 

Interwencje psychoterapeutyczne, w tym psychoterapia indywidualna i grupowa, mają pozytywny wpływ na zdrowie psychiczne i pomagają w prewencji zaburzeń emocjonalnych. Dzięki procesowi terapeutycznemu można zidentyfikować źródła problemów, zrozumieć swój sposób działania i wypracować nowe strategie radzenia sobie w sytuacji doświadczania trudnych emocji. 

Jak dbać o zdrowie psychiczne i emocjonalne?

Zaburzenia emocjonalne to poważny problem zdrowotny, który dotyczy znacznej liczby dorosłych osób na całym świecie. Skuteczne rozpoznanie, leczenie oraz zapobieganie tym zaburzeniom wymaga wszechstronnych działań, zarówno w zakresie terapii, jak i dbałości o styl życia. Wczesna interwencja, zarządzanie stresem, aktywność fizyczna i wsparcie społeczne stanowią podstawę skutecznej prewencji zaburzeń emocjonalnych. 

Jeśli doświadczasz problemów natury emocjonalnej, pamiętaj, że nie musisz wszystkiego nosić sam/a na swoich barkach. W procesie terapeutycznym będziesz mógł/a przyjrzeć się i nazwać towarzyszące emocje oraz lepiej zrozumieć siebie. Jak powiedział Søren Aabye Kierkegaard: “Ironia życia leży w tym, że żyje się do przodu, a rozumie do tyłu”. 

Bibliografia:

1. Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ) – Raport „NFZ o zdrowiu – depresja” (2023) 

2. Prawo.pl – Artykuł o badaniu UCE Research i ePsycholodzy.pl (2024) 

3. American Psychiatric Association. (2021). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing. 

4. Beck, A. T., et al. (2020). Cognitive therapy for depression. Guilford Press 

5. Cohen, S., & Wills, T. A. (2020). Stress, social support, and the buffering hypothesis. Psychological Bulletin, 98(2), 310-357. 

6. Fassberg, M. M., et al. (2019). Physical activity and mental health: A review of studies on anxiety, depression, and stress. Nordic Journal of Psychiatry, 73(3), 221-227. 

7. Jacka, F. N., et al. (2020). The role of diet and nutrition in mental health and wellbeing. The Lancet Psychiatry, 7(7), 537-548. 

8. Kendler, K. S., et al. (2016). Genetic epidemiology of mental disorders. JAMA Psychiatry, 73(3), 195-202. 9. Ressler, K. J., & Mayberg, H. S. (2007). Targeted treatments for mood disorders. The Lancet, 370(9595), 587-597. 

10. "Nutritional approaches to prevention and treatment of depression", Nutritional Neuroscience, 2016. 11. "Mindfulness-Based Stress Reduction and Health Benefits", Journal of Clinical Psychology, 2010.