Zespół policystycznych jajników (PCOS). Co trzeba wiedzieć o chorobie?

Zespół policystycznych jajników - co to takiego?

PCOS to skrót od angielskiej nazwy "Polycystic Ovary Syndrome", co w tłumaczeniu na język polski oznacza zespół policystycznych jajników.

Przyczyny PCOS nie są do końca poznane, ale uważa się, że mają one podłoże genetyczne, metaboliczne i hormonalne. Wśród czynników ryzyka wymienia się również nadwagę lub otyłość, insulinooporność oraz zaburzenia działania androgenów - wyjaśnia Łukasz Blukacz, który tematyką diagnostyki, leczenia i konsekwencji tej choroby zajmuje się od wielu lat w Katedrze Endokrynologii Ginekologicznej Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach.

Zespół policystycznych jajników może dotyczyć od 5% do 15% kobiet w wieku 18-44 lat, chociaż dokładne wartości mogą różnić się w zależności od populacji i kryteriów diagnostycznych.

Problemem jest również fakt iż choroba ta jednocześnie może być nadrozpoznawana i niedoszacowana. Zrozumienie diagnostyki tego zaburzenia wymaga pewnego doświadczenia. Niejednokrotnie diagnoza stawiana jest zbyt pochopnie, na podstawie niepełnego obrazu klinicznego, w obecności zaledwie jednego z objawów - tak najczęściej jest przy stwierdzeniu drobnopęcherzykowej budowy jajnika w rutynowym badaniu ultrasonograficznym - zwraca uwagę nasz ekspert.

I dodaje:

Z drugiej strony zespół bywa niezdiagnozowany przez całe lata, a zgłaszane przez pacjentkę dolegliwości zbywane są znienawidzonym przeze mnie stwierdzeniem “taka Pani uroda”. Tyczy się to w szczególności obecności nadmiernego, nieprawidłowego owłosienia typu męskiego bądź tendencji do miesiączek rzadkich i nieregularnych.

Hormonalna terapia zastępcza. Nie ma się czego bać

Brak owulacji. Ginekolog wyjaśnia jak rozpoznać cykl bezowulacyjny

Ciąża pozamaciczna - objawy, przyczyny, zagrożenia i powikłania

Ból jajnika, o czym może świadczyć?

Torbiel jajnika - czy istnieją skuteczne metody leczenia i kiedy konieczna jest interwencja chirurga?

Zespół policystycznych jajników - przyczyny

Dokładne przyczyny zespołu policystycznych jajników (PCOS) nie są do końca znane. Uważa się, że wielokierunkowe czynniki odgrywają rolę w jego powstaniu.

Oto kilka czynników, które są uważane za przyczynowo związane z PCOS:

● Insulinooporność.

Wielu kobiet z PCOS ma oporność na insulinę, co oznacza, że ich ciała potrzebują więcej insuliny, aby prawidłowo metabolizować cukier. Podwyższony poziom insuliny może zwiększyć produkcję męskich hormonów (androgenów) w jajnikach, zakłócając owulację.

● Zaburzenia hormonalne.

Kobiety z PCOS często mają podwyższone poziomy androgenów, które mogą prowadzić do nadmiernego owłosienia, trądziku i rzadkich miesiączek. Inne hormony, takie jak LH (lutropina) i FSH (folitropina), mogą być również nieprawidłowe.

● Stan zapalny.

Badania sugerują, że kobiety z PCOS mają podwyższony poziom stanu zapalnego w organizmie. Stan zapalny może pobudzać jajniki do produkcji większej ilości androgenów.

● Czynniki genetyczne.

PCOS wydaje się być dziedziczny, co oznacza, że może być przekazywany w rodzinach. Kobiety, które mają matkę lub siostrę z PCOS, mają wyższe ryzyko rozwoju tej choroby.

● Otyłość.

Otyłość jest uważana za jedno z głównych czynników ryzyka dla PCOS, choć nie wszystkie kobiety z PCOS są otyłe. Nadwaga i otyłość mogą zwiększać oporność na insulinę i podwyższone poziomy androgenów.

● Produkcja hormonów przez jajniki.

Oprócz androgenów, jajniki produkują również hormony estrogenowe oraz progesteron. Nieprawidłowa produkcja tych hormonów w jajnikach może przyczyniać się do objawów PCOS.

Chociaż te czynniki przyczynowe są dobrze poznane, ich wzajemne powiązania i dokładne mechanizmy prowadzące do rozwoju PCOS wciąż są przedmiotem badań. Większość badaczy zgadza się, że PCOS jest schorzeniem o skomplikowanej etiologii, w której różne czynniki współdziałają ze sobą - zauważa ginekolog Łukasz Blukacz.

Zespół policystycznych jajników. Objawy typowe i nietypowe

Zespół policystycznych jajników (PCOS) jest schorzeniem o zróżnicowanym obrazie klinicznym. W związku z tym kobiety z PCOS mogą prezentować różne objawy. Oto kilka typowych i nietypowych objawów PCOS.

Typowe objawy PCOS:

● Nieprawidłowości miesiączkowania.

Może to obejmować nieregularne miesiączki, bardzo rzadkie miesiączki, brak miesiączki (amenorrhoea) lub bardzo obfite miesiączki.

● Policystyczne jajniki.

Jajniki zawierające wiele drobnych pęcherzyków wypełnionych płynem, które można zidentyfikować za pomocą ultrasonografii.

● Nadmierna produkcja androgenów.

Wysoki poziom męskich hormonów, co może prowadzić do objawów takich jak:

• nadmierne owłosienie (hirsutyzm) - szczególnie w miejscach takich jak twarz, brzuch, plecy,
• trądzik,
• łysienie o typie męskim (cieniowanie się włosów na głowie),
• nadmierne przetłuszczanie się skóry i włosów.

Nietypowe objawy PCOS:

• Otyłość.

Wiele, ale nie wszystkie kobiety z PCOS ma nadwagę lub jest otyłe. Otyłość często koncentruje się w okolicach brzucha.

• Zmienności nastroju - w tym lęk i depresja.
• Problemy ze snem, w tym bezdech senny.
• Ciemne, aksamitne plamy skóry.

Zwykle w okolicach szyi, pachy, pachwiny, spod piersi – stan ten nazywa się acanthosis nigricans i jest związany z insulinoopornością.

• Oporność na insulinę lub cukrzyca.
• Problemy z płodnością, takie jak trudności w zajściu w ciążę.
• Zwiększone ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, takich jak nadciśnienie tętnicze. 
• Zaburzenia lipidowe, takie jak podwyższony cholesterol lub trójglicerydy.

Tematem, który osobiście zgłębiłem w ostatnich latach była ocena współwystępowania i wczesnych możliwości diagnostycznych formy stłuszczenia wątroby niezależnej od spożycia alkoholu u pacjentek z zespołem policystycznych jajników. Z racji na podatność na wystąpienie zaburzeń metabolicznych grupa kobiet, u których postawiono rozpoznanie PCOS jest znacznie bardziej niż populacja ogólna narażona na postępujące stłuszczenie miąższu wątroby mogące w konsekwencji prowadzić do marskości i niewydolności tego narządu - dopowiada ginekolog.

Warto podkreślić, że obecność jednego czy kilku z tych objawów nie oznacza automatycznie diagnozy PCOS. Diagnoza PCOS opiera się na kryteriach diagnostycznych, które często uwzględniają kombinację wielu objawów i wyników badań.

PCOS. Diagnoza i leczenie

Diagnoza PCOS opiera się głównie na ocenie objawów klinicznych, badaniach fizykalnych i wynikach badań laboratoryjnych. Aktualnie stosuje się kryteria Rotterdamskie, według których diagnoza PCOS jest stawiana, gdy kobieta spełnia przynajmniej dwa z trzech poniższych kryteriów:

• Nieregularne miesiączkowanie lub brak miesiączki.
• Kliniczne lub biochemiczne objawy nadmiernej produkcji androgenów (takie jak nadmierne owłosienie, trądzik, czy podwyższone poziomy męskich hormonów we krwi).
• Policystyczne jajniki widoczne w badaniu ultrasonograficznym.

Dodatkowe badania mogą obejmować:

• Badania poziomu hormonów we krwi (LH, FSH, TSH, AMH testosteron, DHEAS, prolaktyna i inne).
• Test obciążenia glukozą, aby określić insulinooporność i inne zaburzenia metabolizmu węglowodanów.
• Badania lipidowe, aby ocenić profil cholesterolu.
• Dalsze badania obrazowe.

Najważniejszym i często pomijanym aspektem diagnostyki zespołu policystycznych jajników jest jednak wykluczenie innych zaburzeń i chorób mogących stanowić przyczynę zgłaszanych objawów.

Tym sposobem na przykład w toku diagnostyki nieregularnych miesiączek bezwzględnie należy wykluczyć przyczyny związane z nieprawidłowościami w obrębie podwzgórza, przysadki mózgowej, tarczycy, itd. nim dojdziemy drogą wykluczenia do rozpoznania PCOS. W toku diagnostyki hiperandrogenemii (podwyższonego stężenia męskich hormonów płciowych) należy wykluczyć przyczyny związane z ich nadprodukcją w nadnerczach przez guzy o potencjalnie nowotworowym pochodzeniu jak i przyczyny zależne od wrodzonych bloków metabolicznych na etapie ich produkcji - wylicza nasz ekspert.

Leczenie PCOS jest skierowane na kontrolę objawów oraz zapobieganie powikłaniom. Terapia może różnić się w zależności od indywidualnych potrzeb pacjentki, w tym od jej planów dotyczących płodności.

1. Leczenie hormonalne:

• Tabletki antykoncepcyjne dwuskładnikowe: mogą pomóc w regulacji cyklu miesiączkowego, zmniejszeniu nadmiernego owłosienia i trądziku.
• Progestageny: mogą być stosowane do indukowania miesiączki u kobiet z brakiem miesiączki.
• Antyandrogeny: pomagają zmniejszyć nadmierne owłosienie i trądzik.

2. Metformina: Lek przeciwcukrzycowy, który może pomóc w leczeniu insulinooporności, regulacji cyklu miesiączkowego i poprawie płodności.
3. Leczenie niepłodności: Jeśli pacjentka planuje ciążę, może być konieczne leczenie stymulujące owulację oraz poszerzenie diagnostyki o inne ewentualne przyczyny zaburzeń płodności.
4. Dieta i regularna aktywność fizyczna: Mogą pomóc w utrzymaniu zdrowej wagi, poprawie insulinooporności i ogólnym samopoczuciu.
5. Poradnictwo psychologiczne: Może być przydatne w radzeniu sobie z problemami emocjonalnymi, takimi jak lęk, depresja czy problemy z obrazem własnego ciała.
6. Procedury kosmetyczne: Dla kobiet, które doświadczają nadmiernego owłosienia, metody takie jak laseroterapia, elektroliza lub depilacja mogą być pomocne.
7. Leczenie powikłań: Takich jak nadciśnienie tętnicze, wysoki cholesterol czy cukrzyca.

Ważne jest, aby kobiety z PCOS regularnie konsultowały się z lekarzem, monitorując objawy i dostosowując leczenie w miarę potrzeb. Indywidualne podejście do pacjentki jest kluczem do skutecznego leczenia, w szczególności zważywszy na fakt iż zaburzenie to obejmuje problemy związane z szeregiem różnych specjalności medycznych - podsumowuje nasz ekspert.

I podkreśla:

Najważniejszym jest jednak fakt iż prawidłowo zdiagnozowany i odpowiednio leczony zespół policystycznych jajników może nie mieć istotnego odległego wpływu na dalsze życie kobiety oraz jej plany prokreacyjne. Wymaga to jednak znacznego zaangażowania zarówno ze strony pacjentki jak i zespołu specjalistów prowadzących diagnostykę i leczenie.