Osobowość paranoiczna - jak sobie z nią radzić?

Czym charakteryzuje się osobowość paranoiczna?

Osobowość paranoiczna to zaburzenie charakteryzujące się zmniejszonym zaufaniem, podejrzliwością i postrzeganiem motywów innych ludzi jako wrogie. Kogoś dotkniętego tym zaburzeniem poznamy po tym, że opowiadając o relacjach z innymi będzie sugerował, iż osoby te zachowały się wobec niego/niej niewłaściwie, że ktoś zrobiły jemu/jej krzywdę.

Istnieją kryteria, którymi lekarze posługują się przy diagnozowaniu tego zaburzenia. Według nich, pacjent:

• bez realnych przyczyn podejrzewa, że ludzie wokół go okłamują i wykorzystują,
• ma trudności w wybaczaniu krzywd i długotrwale przeżywa przykrości,
• wykazuje nadmierną wrażliwość na odrzucenie i niepowodzenie,
• stroni od zwierzania się innym z lęku, że informacje te zostaną wykorzystane przeciwko niemu,
• nie ufa osobie, z którą jest w związku i stale kwestionuje jej wierność,
• nieustępliwie dąży do własnych praw i ma poczucie, że jego działania mają duże znaczenie,
• jest pochłonięty “teoriami spiskowymi”, które dotyczą zarówno jego, jak i otaczającego go świata,
• uwagi innych postrzega jako próby poniżenia lub nawet groźby.

Zdarza się, iż osobowość paranoiczna współwystępuje z innymi zaburzeniami psychicznymi (w ok. 75% przypadków), tj. zaburzenia lękowe, depresja, zaburzenia typu borderline, nadużywanie substancji psychoaktywnych. W takiej sytuacji diagnostyka problemu jest nieco utrudniona, bowiem często dochodzi do nakładania się różnego typu objawów.

Psychopatia – czym jest i co ją wywołuje?

Osobowość borderline - objawy, diagnostyka i leczenie

Jak wejść w Nowy Rok z pozytywnym nastawieniem? Psycholog odpowiada

Nadmiar prezentów: czy może zaszkodzić dziecku?

Jak unikać emocjonalnych pułapek zakupowych? Porady psychologa na Black Friday

Kryzys w związku. To zjawisko naturalne – mówi psychoterapeuta

Konsekwencje zachowań paranoicznych

Zachowania osób dotkniętych tym zaburzeniem osobowości mogą prowadzić do wielu problemów w życiu codziennym. Skutkują one pogorszeniem relacji z innymi, poprzez podważanie ich dobrych intencji, a samemu pacjentowi utrudniać funkcjonowanie może poczucie przewlekłego stresu. Pacjenci dotknięci zaburzeniami paranoicznymi doświadczają trudności w wybaczaniu innym, co sprawia, że krąg ich “wrogów” stale się powiększa.

Przyczyny osobowości paranoicznej

Przyczyny ujawniania się zaburzeń tego typu powinny być rozpatrywane wielopłaszczyznowo, ponieważ nie jesteśmy w stanie wskazać jednego konkretnego powodu ich powstawania. Przyjmuje się, że czynniki genetyczne i środowiskowe przyczyniają się do pojawienia się tego zaburzenia, ale ich procentowy wkład jest rozpatrywany indywidualnie i trudny do określenia. Aby przybliżyć u danej osoby proporcje tych dwóch czynników, należy wykonać badania psychologiczne i obrazowe (TK, MRI lub EEG).

Sytuacje społeczne predysponujące do ujawnienia się osobowości paranoicznej:

• poczucie wyobcowania i odstawania od grupy rówieśników na wczesnym etapie rozwoju społecznego, ale także w dorosłym życiu,
• poczucie bycia poddawanym ocenie (zwłaszcza przez ludzi mających “władzę”, np. przełożonych),
• nagła utrata pozycji społecznej (np. utrata pracy).

Takie sytuacje mogą we wczesnym dzieciństwie wykształcić u niektórych przekonanie, że nie zasługują oni na akceptację lub też są w jakimś sensie gorsi. Doprowadzi to do mechanizmu odrzucania sympatii kierowanej w kierunku tych osób przez innych, ponieważ w ich mniemaniu na nią nie zasługują. Należy pamiętać, że wymienione sytuacje nie u każdego powodować będą zaburzenia osobowości, nie każda osoba odstająca od grupy wykształci zachowania paranoiczne. Stąd, widać jak duże znaczenie mają indywidualne uwarunkowania osobnicze czy też czynniki genetyczne.

Dowiedz się więcej

o zdrowiu psychicznym i pomocy psychologicznej

Sprawdź

Jak sobie radzić?

Pomóc w przypadku wystąpienia zaburzeń paranoidalnych może przede wszystkim terapia (zwykle poznawczo-behawioralna), która umożliwia wskazanie pacjentowi drogi do zrozumienia, iż błędnie postrzega niektóre sytuacje społeczne. Jest to jednak żmudny i długotrwały proces, bowiem pacjenci tacy są nieufni w stosunku do psychoterapeutów czy psychiatrów.

Lekarz zwykle wprowadza także w ramach farmakoterapii leki przeciwlękowe i przeciwdepresyjne w celu zmniejszenia dyskomfortu psychicznego u pacjenta. Jest to jednak narzędzie, które ma za zadanie wspomóc proces psychoterapii, a nie go zastąpić.

Kontakt ze specjalistą

Osoby przejawiające takie zaburzenia osobowości zazwyczaj nie zgłaszają się same do specjalisty, tylko przyprowadzone zostają przez swoich bliskich, którzy “wysyłają” ich po poradę lub same z nimi przychodzą. Powszechnym powodem poszukiwania pomocy przez osoby dotknięte tym zaburzeniem są podejrzenia co do wierności swojego partnera.

Jako, że ludzie o osobowości paranoicznej mają problemy z zaufaniem, kontakt z psychiatrą lub psychologiem może być utrudniony, niestały i gwałtownie się kończyć. Pacjenci tacy łatwo się zniechęcają, bowiem często czują się źle traktowani, niesłusznie oskarżani czy też oszukani. Lekarz zazwyczaj po postawieniu wstępnej diagnozy wykorzystuje stosowne testy psychologiczne w celu ustalenia diagnozy ostatecznej i różnicowania tego zaburzenia z innymi.

Jeśli podejrzewasz, że bliska Ci osoba może zmagać się z podobnymi zaburzeniami, nie ignoruj problemu i zachęć ją do skorzystania z pomocy specjalisty. Można to zrobić korzystając z wizyty stacjonarnej lub e-Wizyty za pośrednictwem platformy telemedycznej haloDoctor. Wykwalifikowani psychologowie i lekarze psychiatrzy mogą udzielić Ci/Twojemu bliskiemu porady bez wychodzenia z domu.