Mikrobiota jelitowa: wewnętrzny ekosystem. Jakie ma znaczenie dla zdrowia?

Czym jest mikrobiota jelitowa?

Mówiąc o mikrobiocie jelitowej mamy na myśli ekosystem, który zamieszkują drobnoustroje  bytujące w jelitach. Należą do nich: bakterie, wirusy, archeony, grzyby czy pasożytnicze helminty.

- Można powiedzieć, że mikrobiota jelitowa jest jak odcisk palca - każdy ma swoją, niepowtarzalną,  bowiem na jej ukształtowanie wpływa wiele czynników: od samego porodu, tego w jakim regionie  geograficznym się wychowywaliśmy, po przebyte infekcje czy stosowaną dietę – tłumaczy Oliwia Szymanek.

Do jej  podstawowych funkcji należy:

• metabolizm składników odżywczych,
• produkcja witamin,
• wspieranie układu odpornościowego,
• utrzymywanie ścisłości bariery jelitowej.

- Tych sieci powiązań między mikrobiotą jelitową a całym organizmem jest znacznie więcej, cały czas  dowiadujemy się tak naprawdę nowych zależności – dodaje dietetyk.

Jak obniżyć cholesterol bez leków? Co działa, a co jest mitem?

Dieta dopaminowa – czy jedzenie może naprawdę poprawić nastrój?

Koci pazur: naturalne wsparcie odporności czy kolejny modny suplement?

Naturalny sojusznik zdrowia – jak działa korzeń lukrecji?

Dieta po 60. roku życia – jak wspierać zdrowie, odporność i długowieczność organizmu

Sezonowe superfoods – jak jeść zdrowo przez cały rok

W jaki sposób mikrobiota wpływa na trawienie?

Mikrobiota jelitowa wytwarza:

• witaminy z grupy B, foliany, czy witamine K,
• wpływa na syntezę krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (SCFA) pełniących funkcje  przeciwzapalne,
• poprzez fermentacje rozkłada niestrawione resztki pokarmu (błonnik),
• odpowiada za produkcje ochronnego śluzu w nabłonku jelitowym.

Mikrobiota a odporność organizmu

Mikrobiota jelitowa odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu i modulacji układu odpornościowego, a pierwsze lata życia okazuje się odgrywać najważniejszą rolę.

- Jelita składają się z tkanki limfatycznej (GALT), która jest integralną częścią układu odpornościowego.  Drobnoustroje mikrobioty chronią tkankę śluzówkową jelit przed natarciem patogenów  dostających się z pokarmem do jelita, chroni integralności bariery jelitowej przed przedostaniem  się niechcianych patogenów i szkodliwych metabolitów przez ściany jelit – objaśnia ekspertka.

Oś jelitowo-mózgowa - wpływ mikrobioty na psychikę

Jak wiemy mikrobiota jelitowa to nie tylko lokalne działanie, ale również wpływ na ośrodkowy układ nerwowy i zdrowie psychiczne.

- Jelita komunikują się z mózgiem między innymi właśnie  poprzez metabolity bakteryjne, a pośrednikiem jest nerw błędny i jelitowy układ nerwowy – przyznaje Oliwia Szymanek.

Stres  psychologiczny poprzez aktywacje osi podwzgórze-przysadka-nadnercza i wydzielanie  tzw. ,,hormonów stresowych” może pogarszać stan bariery jelitowej i zwiększać jej  przepuszczalność.

- Dlatego w przypadku depresji, stanów lękowych nierzadko jako dodatkowe  wsparcie w leczeniu poleca się stosowanie psychobiotyków oraz diety przeciwzapalnej – mówi dietetyk.

Mikrobiota a choroby autoimmunologiczne i metaboliczne

Zaburzenia mikrobioty jelitowej są powiązane z chorobami autoimmunologicznymi i  metabolicznymi. Jak zauważa dietetyk kliniczny Oliwia Szymanek:

- Zaburzenia równowagi mikrobioty jelitowej coraz częściej wiązane są z rozwojem wielu chorób metabolicznych. W cukrzycy typu 2, otyłości czy niealkoholowej stłuszczeniowej chorobie wątroby obserwuje się istotne zmiany w proporcji bakterii korzystnych do patogennych. Podobne zmiany towarzyszą również chorobom o podłożu autoimmunologicznym, takim jak celiakia, choroba Leśniowskiego-Crohna czy autoimmunologiczne zapalenia tarczycy. Zaburzenia w składzie mikroflory mogą zaburzać równowagę układu odpornościowego oraz prowadzić do nieprawidłowości metabolicznych, pogłębiając stan zapalny i sprzyjając przewlekłej chorobie.

Co wpływa na mikrobiotę jelitową?

Do czynników wpływających na stan mikrobioty jelitowej wpływa oczywiście dieta, ale nie tylko.

- Warto pamiętać, że wydajny sen i aktywność fizyczna - szczególnie ta regularna o umiarkowanej  intensywność- są czynnikami równie ważnymi dla utrzymania zdrowej relacji z naszymi  drobnoustrojami – wyjaśnia ekspertka.

Do czynników niekorzystnych na pewno zaliczamy przewlekły stres czy  antybiotykoterapie, przy której zaleca się wsparcie probiotykoterapią.

- Warto tutaj wspomnieć o  alkoholu, bowiem żadna ilość nie będzie korzystnie wpływać na zdrowie, nawet przysłowiowa  lampka wina, której nierzadko przypisywało się znaczenie ochronne w kontekście rozwoju chorób  sercowo-naczyniowych. Niestety aldehyd octowy, który jest metabolitem etanolu wpływa  na ,,przerywanie” ścisłych połączeń i nasila dysbioze, finalnie indukując stan zapalny – ostrzega Oliwia Szymanek.

Skutki długotrwałej antybiotykoterapii

Antybiotykoterapia będzie mieć wpływ na zmniejszenie różnorodności bakteryjnej oraz może nieść za sobą skutki uboczne, takie jak biegunki, osłabenie czy rozwój SIBO.

Dlatego należy  pamiętać aby przed, w trakcie i po antybiotykoterapii zwrócić szczególną uwagę na dietę oraz  wsparcie w postaci pre- i probiotyków.

Produkty wspierające mikrobiotę

Do produktów szczególnie korzystnych dla mikrobioty jelitowej zaliczamy oczywiście źródła  błonnika pokarmowego zawartego w roślinach strączkowych, zbożach, owocach, orzechach.

- Do  związków, które zasługują na szczególną uwagę należą polifenole roślinne, zawarte w zielonej  herbacie, kakao, oliwie z oliwek czy owocach jagodowych. Idealnym modelem, korzystnie  wpływającym na mikrobiote jelitową jest oczywiście dieta śródziemnomorska.

Rola probiotyków i prebiotyków

Probiotyki to żywe mikroorganizmy, które podane w określonej ilości (minimum 10⁶–10⁹ CFU/ ml) będą korzystnie wpływać na zdrowie.

- Pamiętajmy jednak, że jogurty a suplementy czy leki  probiotyczne to nie to samo. O ile pewne produkty żywnościowe są źródłem korzystnych bakterii  np jogurty są źródłem Lactobacillus, to niestety nie możemy ich nazwać dobrym źródłem probiotyków, bowiem ta nazwa jest zarezerwowana dla preparatów, które zawierają żywe  mikroorganizmy w określonej ilości oraz mają swój tzw. paszport czyli określony szczep, rodzaj i  gatunek. Wiele z tych preparatów ma swoje zastosowanie w przypadku antybiotykoterapii,  biegunek, zaparć czy przewlekłych wzdęć – tłumaczy dietetyk.

Natomiast mówiąc o prebiotykach mamy na myśli nieulegające trawieniu związki wykorzystywane  przez mikroorganizmy na drodze fermentacji.

- Jednym z popularniejszych źródeł prebiotyków są fruktany zawarte w zbożach, czosnku i cebuli czy beta-glukany zawarte w owsie, jęczmieniu i  grzybach. Prebiotyki poprzez modulacje pH w jelitach zapobiegają rozwojowi szczepów  chorobotwórczych, regenerują odporność śluzówkową jelit i wpływają na produkcje wcześniej  wspomnianych SCFA, tym samym działając przeciwzapalnie.

Czy diety eliminacyjne zaburzają mikrobiotę?

Ekspertka odpowiada:

- Jakiekolwiek diety eliminacyjne na pewno będą wpływać na kształt mikrobioty jelitowej. Już dzisiaj wiemy, że dieta bezglutenowa wiążę się z mniejszą liczebnością korzystnych bakterii  Bifidobakterium. Tutaj należy zwrócić uwagę, że często obwiniany gluten, a o ile nie mamy celiakii  czy nietolerancji na gluten, nie zawsze jest on źródłem problemu, a częściej są to fermentujące  fruktany zawarte w pszenicy.

Dosyć popularną dzisiaj dietą jest dieta lowFODMAP, która w  założenia mocno ogranicza korzystne dla mikrobioty jelitowej źródło prebiotyków.

- Oczywiście taka  dieta ma swoje zastosowanie w praktyce, jednak nie powinna być stosowana długoterminowo i  zawsze należy skonsultować zasadność jej wprowadzenia z dietetykiem klinicznym – radzi.

I dodaje:

- Aby to  dobrze zobrazować, wyobraźmy sobie, że żywność bogata w prebiotyki to źródło pokarmu dla  naszych bakterii, z którymi musimy żyć w zgodzie, w przypadku stosowania diet eliminacyjnych i  dostarczaniu niskiej podaży prebiotyków lub ich eliminacja będzie skutkować tym, że bakterie  zaczną żywić się warstwą ochronną mucyny, czyli naszą śluzówką, prowadząc do rozszczelnienia  bariery jelitowej i indukowania stanu zapalnego.

Choroby powiązane z zaburzeniami mikrobioty

Na kształtowanie się mikrobioty jelitowej wpływa wiele czynników od leków, dietę, przebyte  lub przewlekłe choroby po brane leki czy związane z daną jednostką markery stanu zapalnego.

- Można powiedzieć, że zmiany będziemy zauważać w każdej jednostce chorobowej czy infekcji,  jednak do tych najlepiej poznanych należą choroby metaboliczne: cukrzyca, niealkoholowa  stłuszcleniowa choroba wątroby, otyłość, choroby autoimmunologiczne: celiakia, choroba  Leśniowskiego- Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Poza tym również zaburzenia  czynnościowe IBS, schorzenia takie jak SIBO, IMO czy zaburzenia/choroby psychiatryczne: stany  lękowe, depresja, schizofrenia  - wylicza Oliwia Szymanek.

Jak diagnozować mikrobiotę?

Aktualnie jedynym diagnostycznym badaniem w przypadku zaburzeń mirkobioty jelitowej jest  test wydechowy wodorowo-metanowy stosowany przy podejrzenia przerostu bakteryjnego jelita  cienkiego.

- W gabinecie dietetycznym niekiedy podstawowe badanie wymazu z kału na resztki  pokarmowe i pH już może nam więcej powiedzieć na temat stanu jelit i pracy mikrobioty jelitowej.  Jednak wyniki i tak trzeba rozpatrywać z objawami pacjenta. W przestrzeni medialnej możemy  spotkać się często z badaniami dotyczącymi profilowania mikrobioty jelitowej. Niestety obecnie nie mają one mocy diagnostycznej, a laboratoria oferujące takie badania, podczas wydawanych  zaleceń opierają się głównie na objawach pacjenta a nie wynikach.

Jak dbać o zdrową mikrobiotę?

Podstawową zasadą dbania o równowagę mikrobiologiczną, czyli tzw. stan eubiozy jest dieta  bogata w prebiotyki.

- Tutaj szczególnie warto podkreślić produkty fermentowane: kefir, kombucha,  kimchi, kapusta kiszona, tempeh, ale również owoce niskoindeksowe: jagody, truskawki, borówki, jeżyny.

Warto korzystać z produktów sezonowych, chociaż produkty mrożone będą równie  dobrym wyborem.

- Do innych czynników środowiskowych zaliczamy oczywiście regularną aktywność fizyczną, regulacje stresu i wydajny sen – kończy Oliwia Szymanek.