Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) - jak złagodzić objawy?

Czym jest RZS?

Reumatoidalne zapalenie stawów klasyfikujemy jako przewlekłą układową chorobę tkanki łącznej o podłożu immunologicznym. W jej przebiegu dochodzi do zapalenia symetrycznych stawów, ale także tzw. objawów układowych, czyli ze strony innych narządów. Nieleczona może prowadzić nawet do przedwczesnej śmierci. Jej przebieg charakteryzuje występowanie wielu groźnych powikłań.

Komórki macierzyste leczą stawy

Łuszczycowe zapalenie stawów (ŁZS) – czym jest i jak postępuje choroba?

Dna moczanowa - przyczyny, objawy, leczenie

Reumatoidalne zapalenie stawów. Kiedy RZS odbiera radość z życia

Dysplazja stawu biodrowego u dziecka. Co zaleca fizjoterapeuta?

Dystrofia mięśniowa. Kiedy ciało odmawia posłuszeństwa

Główne objawy RZS

Pierwsze symptomy zazwyczaj rozwijają się jakiś czas i są niejednoznaczne. Zwykle dopiero ich zaostrzenie skłania pacjentów do wizyty u lekarza. Do tych pierwotnych, niecharakterystycznych objawów zaliczamy:

• stan podgorączkowy,
• spadek masy ciała,
• bóle mięśniowe,
• bóle i obrzęki stawów rąk i stóp,
• wzrost ocieplenia stawów.

Charakterystyczne objawy dla RZS dzielimy ze względu na lokalizację układową:

Układ ruchu

Dochodzi zazwyczaj do symetrycznego zapalenia stawów, w pierwszej kolejności zostają zajęte stawy nadgarstka, rąk i stóp. Następuje do inwazji stawów ramiennych, łokciowych, kolanowych i biodrowych. Stawy kończyny górnej są znacznie częściej dotknięte zapaleniem niż kończyny dolnej. Nietypowym początkiem choroby może być zapalenie jednego dużego stawu, np. kolanowego.

Do objawów zapalenia stawów zaliczamy:

• ból stawu przy ucisku,
• sztywność poranna stawów,
• obrzęk (może mu towarzyszyć wysięk przez nadprodukcję płynu stawowego o charakterze zapalnym),
• deformacja stawów,
• ograniczona ruchomość, brak możliwości wykonania pełnego zakresu ruchów.

Guzki reumatoidalne

Zlokalizowane najczęściej pod skórą, nie dostarczają wrażeń bólowych. Znajdują się na powierzchniach wyprostnych oraz w miejscach narażonych na ucisk, np. pośladki, ale także nad stawami i w ścięgnach. Mogą powstawać także w obrębie narządów wewnętrznych.

Narząd wzroku

Dochodzi do zapalenia spojówek i rogówki, co skutkuje uczuciem suchości oraz piasku/ciała obcego pod powiekami. Może także wystąpić zapalenie twardówki i nadtwardówki.

Układ krążenia

Może dojść do stanu zapalnego w obrębie naczyń krwionośnych, choć jest to rzadki objaw, acz niebezpieczny, bo skutkuje niedokrwieniem narządów wewnętrznych. Obserwujemy również miażdżycę tętnic oraz nadciśnienie płucne, czemu mogą towarzyszyć incydenty zakrzepowo-zatorowe. W obrębie serca natomiast stan zapalny obejmuje osierdzie, pojawiają się też guzki reumatoidalne, uszkodzenie zastawek oraz kardiomiopatia, czemu towarzyszą nietolerancja na wysiłek fizyczny, duszności i ból w klatce piersiowej. Jeśli przebieg choroby jest długotrwały, to mamy do czynienia z umiarkowaną postacią anemii, a także zaburzeniem ilości białych krwinek. Występuje też limfadenopatia i powiększenie śledziony.

Osoby cierpiące na RZS są o wiele bardziej narażone na wystąpienie zawału oraz niewydolności serca niż ludzie zdrowi.

Układ oddechowy

W tym przypadku również mogą ujawniać się guzki reumatoidalne, tym razem w obrębie płuc. Z czasem ulegają one zwłóknieniu, zwapnieniu, a nawet zakażeniu. Występuje także zapalenie opłucnej i śródmiąższowe zapalenie płuc, co objawia się dusznościami, suchym kaszlem i bólem w klatce piersiowej.

Układ nerwowy

Najczęściej mamy do czynienia z zespołem kanału nadgarstka (kiedy tkanki otaczające ścięgna  mięśni zginaczy w obrębie nadgarstka są obrzęknięte i uciskają na nerw pośrodkowy). Może dojść także do niebezpiecznych powikłań w postaci ucisku na rdzeń kręgowy, a w konsekwencji do drętwienia, zaburzeń czucia, mrowienia, a nawet niedowładu kończyn.

Nerki

Zaburzenia funkcji nerek związane są nie tyle z samą chorobą, a ze skutkami ubocznymi stosowanych leków. Wystąpić mogą:

• amyloidoza wtórna,
• śródmiąższowe zapalenie nerek,
• odmiedniczkowe zapalenie nerek.

Osteoporoza

Osteoporoza u pacjentów cierpiących na choroby reumatyczne, w tym RZS występuje stosunkowo często, bo aż w 50% przypadków. Uogólniony stan zapalny oraz terapia glikokortykosteroidami w znacznym stopniu przyspieszają rozwój jej rozwój.

Przyczyny reumatoidalnego zapalenia stawów

Dokładne przyczyny reumatoidalnego zapalenia stawów nie zostały jeszcze w pełni zbadane. Za najbardziej prawdopodobną i najpowszechniejszą uważa się obciążenie genetyczne, bowiem istnieją predyspozycje do występowania tej dolegliwości u osób blisko spokrewnionych. Ryzyko ujawnienia się RZS u dzieci, których rodzice są chorzy jest nawet do 5 razy większe.

Do pozostałych potencjalnych powodów występowania RZS należą:

• Zaburzenia układu immunologicznego: organizm produkuje przeciwciała przeciw swoim tkankom. Ustalono, że są za to odpowiedzialne m.in. geny HLA DRB1.
• Drobnoustroje: niektóre bakterie i wirusy mogą stanowić czynniki wywołujące RZS.
• Płeć żeńska: zachorowalność wśród kobiet jest ok. 3 razy większa niż u mężczyzn.
• Stres: przeżywanie silnego stresu może prowadzić do ujawnienia RZS.
• Palenie papierosów: nałogowe palenie tytoniu przyczynia się do rozwoju choroby.

Rozpoznanie RZS

Diagnostykę tego schorzenia prowadzi się w oparciu o badania laboratoryjne, analizę płynu stawowego, a także badania obrazowe, tj. USG, RTG, rezonans magnetyczny czy tomograf komputerowy.

Badania laboratoryjne

• podwyższone CRP,
• podwyższone stężenie fibrynogenu,
• OB > 30 mm po 1 godzinie,
• podwyższony poziom leukocytów,
• podwyższony poziom płytek krwi (lub obniżony jako pokłosie stosowania leków),
• obecność czynnika reumatoidalnego (RF) w klasie IgM we krwi,
• obecność anty-CCP we krwi (mogą pojawić się wcześniej niż właściwe objawy choroby, występują prawie wyłącznie w RZS, a ich wysokie miano może świadczyć o ciężkiej postaci choroby),
• obecność przeciwciał ACPA we krwi (nie u wszystkich chorych one występują).

Jeśli niepokoją Cię wyniki wykonanych wcześniej badań, wszelkie wątpliwości możesz rozwiać korzystając z konsultacji z internistą online.

Analiza płynu stawowego

Koniecznym może okazać się przeprowadzenie badania płynu stawowego. Polega ono na nakłuciu igłą wybranego stawu i pobraniu płynu, który składa się ze składników osocza krwi i komponenty produkowanej wewnątrz stawu. Płyn zapalny charakteryzuje się tym, że jego objętość w stawie wynosi ponad 3,5 ml, jest koloru żółtego, lekko mętny, o obniżonym pH i podwyższonej ilości granulocytów.

Diagnostyka obrazowa

Pomocne w diagnozowaniu RZS mogą okazać się RTG, USG, MRI oraz TK stawów, co umożliwia wykrycie zmian zapalnych błony maziowej i obecności płynu w jamie stawowej. Za najbardziej miarodajne badanie w wykrywaniu RZS uważa się tomografię komputerową. Typowo w obrazie radiologicznym obserwuje się obrzęki tkanek miękkich, ubytki kostne, zwężone szpary stawowe, a przy dużym zaawansowaniu choroby zniekształcenia dotkniętych stawów.

Leczenie reumatoidalnego zapalenia stawów

Całkowite wyleczenie RZS bez konieczności zażywania leków nie jest możliwe. Cel terapii opiera się na osiągnięciu remisji choroby i łagodzeniu jej objawów. Z remisją mamy do czynienia zwykle u kobiet ciężarnych, natomiast objawy w ok. 3 miesiące po porodzie zaczynają powracać. Skutkiem odstawienia środków farmakologicznych jest zazwyczaj nawrót, a u ok. 15% pacjentów pomimo leczenia symptomy się nasilają. Stosuje się jednak leki modyfikujące przebieg choroby (LMPCh), co ma na celu:

• złagodzenie lub całkowite ustąpienie objawów choroby,
• polepszenie jakości życia pacjenta,
• zachowanie sprawności fizycznej,
• zahamowanie niszczenia stawów.

Do syntetycznych leków modyfikujących przebieg choroby (LMPCh) zaliczamy metotreksat, leflunomid (stosowany jeśli występuje nietolerancja na metotreksat), związki złota, chlorochinę, hydroksychlorochinę, sulfasalazynę, barycytynib, tofacytynib. Istnieją także biologiczne leki modyfikujące przebieg choroby, gdzie wyróżniamy anakinrę, certolizumab, adalimumab (antycytokinowe), a także abatacept i rytuksymab (nieantycytokinowe).

Wybór środków farmakologicznych zależny jest od czynników rokowniczych, choć lekiem pierwszego rzutu jest zazwyczaj metotreksat. Do niekorzystnych czynników rokowniczych zaliczamy:

• duże miano przeciwciał RF i ACPA,
• dużą liczb obrzękniętych stawów,
• wysoką aktywność choroby,
• wczesne pojawienie się nadżerek.

U chorych o niekorzystnym rokowaniu najczęściej łączy się 2-3 preparaty należące do grupy LMPCh. Rodzaj leków i dawkowanie ustala lekarz. Zazwyczaj pierwsze efekty terapii widać po 2-6 tygodniach, należy jednak pamiętać, że odstawienie farmakoterapii w zdecydowanej większości przypadków będzie skutkowało nawrotem choroby. Lekarz może zlecić dodatkowo stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) celem złagodzenia objawów bólu i sztywności stawów. Dodatkowo na początku przebiegu stosuje się glikokortykosteroidy zmniejszające objawy zapalenia stawów i hamujące proces niszczenia. Jako, że środki te wywołują wiele działań niepożądanych zaleca się stosowanie ich tylko przez krótki czas. Glikokortykosteroidy mogą być także aplikowane w formie punkcji do wnętrza stawu.

Oprócz leczenia farmakologicznego zaleca się:

• regularne ćwiczenia - dobrym rozwiązaniem będą spacery, jazda na rowerze czy pływanie. Aktywność fizyczna pomaga w zapobieganiu niekorzystnym zmianom w stawach, a nawet może je odwracać,
• fizykoterapię - np. masaże, ultradźwięki czy krioterapia, co łagodzi ból i rozluźnia mięśnie,
• wsparcie psychologiczne - choroba ta może mieć znaczący wpływ na psychikę pacjenta, bowiem prowadzi ona często do niesprawności fizycznej, a także wywołuje znaczny ból. Osoby nią dotknięte potrzebują wsparcia i wyrozumiałości ze strony bliskich, a także jeśli to niezbędne pomocy ze strony psychologa.