Wysoko wrażliwe dziecko – jak rozpoznać i jak wspierać, by nie przeciążyć emocjonalnie?

Jakie są najważniejsze cechy wysoko wrażliwego dziecka i po czym rodzic może je rozpoznać w codziennym zachowaniu?

Głębokie przetwarzanie zarówno bodźców jak i emocji napływających z otoczenia.

Wysoko wrażliwe dzieci analizują wszystkie sytuacje bardziej wnikliwe od swoich rówieśników. Poświęcają więcej czasu na podjęcie decyzji. Zastanawiają się dłużej zanim podejmą działanie. Czasem mogą sprawiać wrażenie „zamkniętych w swoim własnym świecie". Mają tendencję do analiz sytuacji na głębszym poziomie niż rówieśnicy.

W oczach dorosłych sprawiają wrażenie bardziej dojrzałych. Silniej przeżywają emocje, zarówno te pozytywne jak i negatywne - tym samym mogą wyrażać je w bardziej ekspresyjny i intensywny sposób. Są świetnym „radarem" emocji. Szybko się wzruszają, szybko zauważają emocje u innych, ale też mocniej przeżywają każdą krytykę czy niesprawiedliwość.

Kreatywność.

Wysoko wrażliwe dzieci, w związku z tym, że przetwarzają i odczuwają bardziej oraz analizują świat na wielu poziomach, przetwarzając wiele detali, mają bardzo bogate życie wewnętrzne, pełne rozmyślań i przemyśleń. Dzięki temu, twórcze myślenie i wyobraźnia mogą pracować na zwiększonych obrotach. Sprzyja to kreatywnym zabawom i tworzeniu niestandardowych rozwiązań. Często może być to widoczne w rozbudowanych i niestandardowych konstrukcjach z klocków czy na przykład w rysunkach, które mają wiele detali, kolorów i form.

Szybkie zmęczenie i uczucie przeciążenia nadmiarem bodźców.

Każdy człowiek ma swoją indywidualną zdolność do przetworzenia określonej ilości bodźców. Ta zdolność jest trochę jak butelka, w której jesteśmy w stanie zmieścić określoną ilość wody. Jeśli będzie jej zbyt dużo, woda zacznie się wylewać. W związku z tym, że dzieci wysoko wrażliwe w danej sytuacji widzą i czują więcej, w konsekwencji szybciej czują się zmęczone.

Ich zdolność przetwarzania, czyli nasza butelka może mieć nawet większą pojemność, natomiast zapełnia się o wiele szybciej. Hałas, światło, intensywne zapachy sprawiają, że wysoko wrażliwe dzieci potrzebują wyciszenia i odpoczynku zdecydowanie szybciej niż rówieśnicy. 

Wyjątkowa empatia i intuicja.

Wysoko wrażliwe dzieci często zaskakują dorosłych swoją intuicją i empatią. Są niezwykle czułym radarem emocji, zauważając nawet najmniejsze oznaki zmiany nastrojów zarówno u siebie jak i innych. Często przejmują nastroje innych. Będąc w sytuacji trudnej dla rówieśnika, są bardzo empatyczne i wspierające. Nie śmieją się kiedy ktoś płacze, nie krzyczą kiedy ktoś okazuje smutek. Są bardzo uważne i refleksyjne, często zaskakując dorosłych, którzy określają ich jako bardzo dojrzałe jak na swój wiek.

Potrzeba stabilności, przewidywalności i szeroko pojętego poczucia bezpieczeństwa.

Wyobraźmy sobie że przechodzimy przez przejście dla pieszych. Dobrze wiemy, że zielone światło oznacza możliwość przejścia. Czerwone nakazuje nam pozostać w miejscu i poczekać na zmianę. Nagle nie widzimy światła ani zielonego ani czerwonego. Pojawia się niebieskie. Nie wiemy co oznacza, nie wiemy co robić. Nie wiemy jaką ma funkcję i jak mamy się zachować.

U dzieci wysoko wrażliwych nawet najmniejsze zmiany w znanych do tej pory sytuacjach wywołują poczucie niepokoju i stresu. To nie musi być coś tak radykalnego jak niebieskie światło na przejściu dla pieszych. Może to być z pozoru błacha sytuacja jak zmiana składników w śniadaniu, spontaniczna wizyta sąsiada czy nagła zmiana nastroju rodzica lub rodzeństwa.

Syndrom „grzecznej dziewczynki”: dlaczego córka nigdy nie mówi „nie” i czym to grozi?

Jak wspierać dziecko w adaptacji do nowych sytuacji: szkoła, przeprowadzka, zmiana otoczenia?

Psychoterapia rodzinna – jak pomaga w poprawie relacji i wychowaniu dzieci?

Miesiąc świadomości nowotworów dziecięcych: jak być czujnym rodzicem?

„Szon patrol”: kiedy żart staje się przemocą – wywiad z psychologiem młodzieży

Kiedy dziecko potrzebuje psychologa? Najczęstsze sygnały i błędy rodziców

Czym różni się wysoka wrażliwość od nadwrażliwości, lękliwości czy nieśmiałości?

Wysoka wrażliwość vs nadwrażliwość.

Nadwrażliwość jest często mylona z wysoką wrażliwością. Choć dziecko z wysoką wrażliwością może być nadwrażliwe, to nie są to pojęcia tożsame i różnią się istotnymi czynnikami. Nadwrażliwość to reakcja nieadekwatna, nieproporcjonalna do siły czy rodzaju bodźca. Charakteryzuje się na przykład wybuchami silnych emocji bez konkretnego powodu. Może mieć różne przyczyny, lecz nie jest cechą temperamentu. Może być konsekwencją wychowania czy wyuczonych sposobów radzenia sobie w pewnych sytuacjach, np. dziecko płaczące i krzyczące, kiedy rodzic odmawia zakupu nowej zabawki.

Wysoka wrażliwość vs lękliwość.

Lękliwość nie jest standardową cechą u dzieci wysoko wrażliwych. Upodobanie do rutyny czy przewidywalnego środowiska nie wynika z lęku przed nowymi doświadczeniami. Wysoko wrażliwe dzieci mogą być odważne. Nie unikają i nie boją się wyzwań czy nowych doświadczeń, ale reagują na nie „lepiej", kiedy spodziewają się, że takowe mogą się pojawić lub same decydują kiedy chcą doświadczać czegoś nowego.

Nie muszą reagować lękiem czy napięciem przy poznawaniu nowej osoby, nie są przesadnie ostrożnie, nie skupiają się w pierwszej kolejności na niebezpieczeństwie, które to dzieci lękowe widzą jako pierwszy czynnik zagrażający w wyniku pojawienia się nowej sytuacji.

Wysoka wrażliwość vs nieśmiałość

Wysoka wrażliwość nie powoduje nieśmiałości. Rzeczywiście, dzieci wysoko wrażliwe mogą być odbierane jako bardziej nieśmiałe ale nie wynika to bezpośrednio z trudności związanych z obawami przed nowymi relacjami czy kontaktami z rówieśnikami. Nieśmiałość wynika z obawy przed oceną innych. Objawia się rumienieniem, trudnościami z inicjowaniem zabaw z rówieśnikami, lękiem i napięciem w sytuacji dołączania do nowych grup, wycofaniem, milczeniem, chowaniem się za rodzicami czy większym czasem potrzebnym na „rozkręcenie się" w nowym środowisku.

Dzieci z wysoką wrażliwością, czasem mogą wycofywać się z działania w grupie z rówieśnikami, natomiast nie wynika to z obaw przed oceną rówieśniczą ale z przeciążenia i zmęczenia nadmiarem przetwarzanych bodźców.

Jakie sytuacje i bodźce najczęściej przeciążają emocjonalnie wysoko wrażliwe dzieci?

Sytuacji i bodźców przeciążających jest wiele. Oczywiście wszystko zależy od ich intensywności, ilości w czasie oraz od indywidualnych zasobów dziecka, które to determinują możliwości radzenia sobie. Natomiast bodźce najczęściej wskazywane jako te obciążające to: hałas, duża liczba ludzi, pośpiech, intensywne światło i kolory - czyli wszystko co znajdziemy na przykład w standardowym centrum handlowym.

Silne emocje obserwowane u innych, intensywne sytuacje społeczne, niesprawiedliwość, niejasne i nierówne zasady, wysokie wymagania, błędy, krytyka, bycie ocenianym -  czyli wszystko to, z czym dziecko spotyka się w środowisku np. szkolnym. Nagłe zmiany, pośpiech, mnogość zadań do wykonania w krótkim czasie lub jednocześnie, trudne treści emocjonalne - czyli to z czym dziecko ma styczność w innych około życiowych sytuacjach, jak np. okres świąteczny i czas przygotowań świątecznych.

Dowiedz się więcej

o zdrowiu psychicznym i pomocy psychologicznej

Sprawdź

Jak rodzice mogą wspierać dziecko w radzeniu sobie z przebodźcowaniem?

Działania wspierające można podzielić na dwa rodzaje. Po pierwsze skupianie się na tym co ważne i istotne „tu i teraz". Po drugie stosowanie działań długofalowych, które wyposażą dziecko w strategie radzenia sobie z trudnościami - na przyszłość.

Tu i teraz

Pierwszym i pewnie najistotniejszym krokiem wsparcia jest rozpoznanie „przeciążenia" u dziecka i adekwatna na nie reakcja.

• Bezpieczne miejsce - warto zadbać o odpowiednie miejsce w domu. Przeciążone dziecko potrzebuje takiej bezpiecznej, spokojnej strefy, w której dostępność kolejnych, obciążających bodźców będzie zminimalizowana (przygaszone światło, mało dźwięków, miękkie poduszki czy koc). Dziecko powinno również wiedzieć, że zawsze, kiedy potrzebuje się wyciszyć, to właśnie to miejsce jest idealne.
• Rozmowa - warto wyjaśnić dziecku, co właściwie się z nim dzieje. Nazwać i znormalizować odczucia, które budują samoświadomość i poczucie tego, że takie odczucia są całkowicie normalne.
• Panowanie nad chaosem. Strefa bezpiecznego wyciszenia dziecka to jedno. Kolejną kwestią jest ograniczanie bodźców, które mogą przeciążać. Przyciszony telewizor, cicha muzyka, intensywne zapachy, unikanie zakupów w godzinach szczytu czy planowanie aktywności tak, aby bodźce mogły być bardziej rozłożone w czasie.
• Towarzyszenie. W sytuacji przeciążenia bodźcami, dziecko nie musi pozostać samo. Pomocne może przydać się spokojne mówienie, wspólne oddychanie i relaksacja czy bliskość fizyczna (jeśli dziecko jej potrzebuje).
• Zatrzymanie. Kiedy widzimy, że dziecko jest już „na granicy". Zaczyna marudzić, jest wyraźnie pobudzone bez powodu, płacze bez powodu, jest rozdrażnione lub zupełnie odwrotnie, odmawia jakiejkolwiek aktywności, milczy, jest zamyślone i nie reaguje, dajmy możliwość odpoczynku. Wyjdźmy ze sklepu, z placu zabaw, pozwólmy usiąść w ciszy z zamkniętymi oczami. Pozwólmy się wyciszyć i „zresetować".

Przyszłość

• Planowanie. Warto nauczyć wysoko wrażliwe dziecko planowania działań, które mogą zapobiegać przeciążeniom. Rozbijania bardziej rozbudowanych zadań na części. Planowania czasu na regenerację - tak, aby przeciążenie nie wystąpiło. Warto informować o tym, co może się wydarzyć i jaka będzie kolej danych czynności np: „teraz pojedziemy na zakupy, ale po zakupach wrócimy do domu i zrobimy ciepłą kąpiel". Takie działania dają poczucie spokoju i pozwalają przygotować się na to, że nawet po zwiększonym wysiłku, będzie czas na odpoczynek i regenerację.
• Nauka regulacji. To zestaw działań, które przysłużą się do lepszego radzenia sobie w przyszłości. Do takich działań edukacyjnych można zaliczyć wprowadzanie rutyny, np. stałe godziny posiłków, snu czy dni zakupów. Ruch - uczenie dziecka od najmłodszych lat, że ruch to świetna metoda na regulację układu nerwowego sprawia, że w dorosłym życiu ruch staje stałym elementem - nie przymusem - do zdrowego funkcjonowania. 
• Uważność. Nauka dziecka tego, aby samo mogło zauważać symptomy zbliżającego się przeciążenia i odpowiednio na nie reagować, tudzież do nich nie dopuścić.

Jak mówić do wysoko wrażliwego dziecka, aby czuło się bezpieczne, a jednocześnie uczyło się stawiać granice?

To bardzo istotny aspekt funkcjonowania z dzieckiem wysoko wrażliwym i wymaga również od rodziców pewnego rodzaju uważności. Wysoko funkcjonujące dzieci na swój sposób czują granice, wiedzą gdzie ją postawić, natomiast mogą mieć trudności z komunikowaniem ich. Mogą robić to w sposób mało stanowczy lub w sposób zbyt ekspresyjny - przy przeciążeniu.

Warto zwracać uwagę na kilka zasad:

• Jasne i konkretne komunikaty, tak aby dziecko nie musiało ich rozkładać na części i analizować tego, co może kryć się pod nimi. Można posługiwać się prostym wzorem: „Widzę, rozumiem, jednocześnie.."
• Proste zdania, które przekazują konkretną potrzebę, bez nacechowania emocjonalnego i wyjaśnień. Warto uczyć dziecko tego, że czasem sytuacje nie wymagają żadnych tłumaczeń. Wystarczy zakomunikować wprost, że „nie mam na to ochoty", „nie chce", „nie lubię tego", „to mi nie odpowiada".
• Negocjacje. Warto uczyć dziecko tego, że zawsze ma prawo do odmowy, jeśli czuje, że dane działanie mu nie odpowiada. Natomiast warto uczyć go również tego, że dane działania czy oczekiwania mogą podlegać zmianom w procesie negocjacji, czyli: „nie chcesz robić tego teraz, rozumiem, ale ustalmy kiedy będzie na to dobry czas".
• Modelowanie. Warto pamiętać o tym, że dzieci generalnie uczą się i uczą się stawiania granic obserwując dorosłych w codziennym funkcjonowaniu. Powinniśmy być dobrym przykładem, który pokazuje, że stawianie granic może być jednocześnie skuteczne oraz zdrowe i stanowcze, wynikające z troski o siebie a nie z egoizmu czy innych, niekoniecznie „dobrych" powodów.