Uzależnienie od adrenaliny. Kiedy nie możesz żyć bez poszukiwania ryzyka

Psycholog o tym dlaczego adrenalina uzależnia

HaloDoctor: Dlaczego adrenalina uzależnia?

Psycholog mgr Alicja Woźnica: Adrenalina, zwana także epinefryną, jest neuroprzekaźnikiem z grupy katecholamin wytwarzanym przez rdzeń nadnerczy w sytuacjach spostrzeganych jako zagrażające - czyli wiążących się z odczuwanym stanem stresu, lęku czy ekscytacji. Proces jej wydzielania jest bardzo krótki - trwa zaledwie parę sekund - jednak jest to wystarczające, aby przygotować organizm do nagłego trybu “walki albo ucieczki”, charakteryzującego się wysokim pobudzeniem fizjologicznym i natychmiastową reakcją na zagrożenie.

Wskutek tych procesów biochemicznych można zauważyć nie tylko znane nam szybsze bicie serca, rozkurcz naczyń w mięśniach, umożliwiających większy dopływ tlenu, i zwiększone wydzielanie  potu - adrenalina również zmniejsza odczuwany ból fizyczny, zwiększa świadomość otoczenia wokół i dostarcza więcej siły do organizmu. Innymi słowy, człowiek pod wpływem adrenaliny ma więcej energii do reagowania w stresie, może być tymczasowo szybszy w działaniu, silniejszy i odporniejszy na ból - wchodzi wtedy w ewolucyjnie uwarunkowany mechanizm przetrwania. Noradrenalina (norepinefryna), inna katecholamina wytwarzana razem z adrenaliną w sytuacji stresowej, wpływa także na zwiększenie koncentracji w stanie czujności, i może prowadzić do poczucia euforii wskutek ekspozycji na sytuację stresową.

Efekt adrenaliny i towarzyszące mu uniesienie są odczuwane przez godzinę po ustąpieniu sytuacji stresowej. Niektóre osoby mogą w związku z tym świadomie wybierać ryzykowne aktywności, które mają na celu wywołanie wysokiego pobudzenia - działają w stanie bojowym i doznawana euforia pozwala im zaspokoić swoje potrzeby stymulacji oraz odczuć satysfakcję z odzyskiwanego poczucia kontroli - porównywalnego do “przejmowania sterów” podczas sztormu.

Takimi aktywnościami mogą być nie tylko powszechnie kojarzone z poszukiwaniem adrenaliny sporty ryzykowne (np. skoki ze spadochronem czy snowboarding ekstremalny), czy zachowania ryzykowne (hulaszczy tryb życia, przekraczanie prędkości, przygodny seks), ale także praca na stanowisku z dużą ilością stresu oraz odpowiedzialności (z dosłownym narażeniem na fizyczne zagrożenie, jak straż pożarna czy pogotowie, albo też z nałożeniem intensywnego rygoru i dynamicznego trybu pracy, tak jak wysokie stanowisko w korporacji). Niektórzy mogą też w ten sposób reagować na własne nieprzyjemne emocje - są zastępowane przez intensywny “pozytywny” stres, a przez to poszukiwanie ryzyka staje się behawioralnie wzmacnianym sposobem radzenia sobie z własnym smutkiem, złością czy określonego rodzaju sytuacją kryzysową w życiu.

Adrenalina. Cechy osoby podatnej na uzależnienie od adrenaliny

HaloDoctor: Kto jest podatny na uzależnienie od adrenaliny?

Alicja Woźnica: Carole Castanier wraz ze współpracownikami w badaniu z 2013 roku opisała typowy profil osoby poszukującej adrenaliny w oparciu o przeprowadzone testy mierzące przejawiane cechy osobowości u mężczyzn pasjonujących się sportami ekstremalnymi. Okazało się, że większą skłonność do poszukiwania adrenaliny mają osoby z odpowiednią kombinacją niskiego poziomu sumienności i wysokiej ekstrawersji i/lub wysokiej neurotyczności (jeśli neurotyczność przejawia się poprzez zachowania hedonistyczne, impulsywność czy brak pewności siebie).

Marvin Zuckerman w latach 70. stworzył teorię poszukiwania doznań, która opisuje tą cechę jako poszukiwanie optymalnego poziomu stymulacji. Poziom umiarkowany, występujący u większości ludzi, charakteryzuje się balansowaniem swojego stanu fizjologicznego, z poszukiwaniem doznań w sytuacji doświadczania znudzenia, oraz odpowiednim powrotem do stanu wyciszenia po zmęczeniu intensywnym bodźcem. Zuckerman twierdził również, że, tak jak ekstrawertycy i introwertycy różnią się  indywidualnym zapotrzebowaniem na stymulację poprzez towarzystwo innych osób i wspólne aktywności, osoby z wysoką i niską tendencją do poszukiwania doznań różnią się biologicznym poziomem aktywności układów katecholaminowych (CSA) - do których należą adrenalina, noradrenalina i dopamina. Osoby ze stale obniżonym poziomem CSA odczuwają znacznie większy dyskomfort w stanie znudzenia i trwale dążą do podwyższenia odczuwanych sensacji, żeby móc optymalnie funkcjonować. Na odwrót sytuacja przedstawia się przy stale podwyższonym poziomie CSA - tacy ludzie raczej unikają poszukiwania doznań i lepiej funkcjonują w stanie obniżonego pobudzenia. Osoby z tendencją do poszukiwania doznań mają większe skłonności do zachowań ryzykownych, uprawiania sportów ekstremalnych, rozhamowania czy ewentualnego nadużywania substancji psychoaktywnych.

Na uzależnienie od adrenaliny narażeni są też ci, którzy poprzez poszukiwanie ryzyka nauczyli się radzić z własnym stresem (poprzez “zastąpienie” niepożądanej emocji), oraz osoby pracujące w bardzo intensywnych zawodach.

Adrenalina. Objawy uzależnienia od adrenaliny

HaloDoctor: Kiedy poszukiwanie adrenaliny jest zwykłą relatywnie nieszkodliwą aktywnością, a kiedy staje się już uzależnieniem?

Alicja Woźnica: W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD nie ma wyodrębnionej jednostki nozologicznej wskazującej na “uzależnienie od adrenaliny”. Jednakże zdarzają się u niektórych osób wzorce zachowań, które negatywnie wpływają na inne obszary życiowe, uporczywie powtarzane mimo występowania tych konsekwencji, co pozwala traktować uzależnienie od adrenaliny jako formę uzależnienia behawioralnego.

Z reguły poszukiwanie ryzyka może stać się niepokojące, jeżeli zauważymy u siebie:

• uporczywe myślenie o danej intensywnej aktywności ryzykownej, bądź ciągłe poszukiwanie takiego działania
• znacznie obniżone zainteresowanie innego rodzaju aktywnościami
• doświadczanie psychologicznych objawów “odstawiennych” przy braku możliwości ekstremalnego działania - tj. napięcia, dystresu, irytacji, przy jednoczesnym doświadczaniu myśli na temat pożądanej aktywności
• długotrwałe negatywne efekty psychologiczne u siebie bądź innych osób, tj. wspomniana wyżej irytacja i kompulsywna chęć poszukiwania adrenaliny, wyparcie problemu w obliczu konfrontacji, bądź stres u bliskich z powodu naszego narażania się na zagrożenie
• wpływ wzmożonego zapotrzebowania na adrenalinę na zdolność do funkcjonowania i pełnienia obowiązków w innych obszarach życia tj. społecznym, zawodowym, rodzinnym
• konsekwencje prawne wynikające z naszego zapotrzebowania na adrenalinę - na przykład zbieranie mandatów i punktów karnych za przekraczanie prędkości

Konsekwencje długotrwałego uzależnienia od adrenaliny można zauważyć również w aspekcie zdrowia fizycznego, który nie jest powiązany z samym ryzykiem. Regularne wprowadzanie się w stan stresu skutkuje nie tylko uwolnieniem pożądanych neuroprzekaźników (adrenalina i noradrenalina), ale także hormonu o nazwie kortyzol. Stale powtarzane wydzielanie kortyzolu może skutkować odczuwalnymi konsekwencjami zdrowotnymi - takimi jak wrzody żołądka, nadciśnienie, a nawet problemy kardiologiczne.

Bardziej subtelnym objawem uzależnienia od adrenaliny jest umyślne wytwarzanie sytuacji mających na celu wprowadzenie w stan stresu. Może to przejawiać się poprzez przekładanie projektów na ostatnią chwilę, przejmowanie na siebie większej ilości obowiązków, ale także i powodowanie konfliktów w relacjach osobistych.

Uzależnienie od adrenaliny. Gdzie szukać pomocy?

Red. Czy z uzależnieniem od adrenaliny można poradzić sobie samemu?

Alicja Woźnica: Przy każdym uzależnieniu najważniejszym pierwszym krokiem jest zauważenie tego problemu u samego siebie. Ciężko jest u siebie zauważyć uzależnienie, bo adrenalina jest naturalnie produkowana przez nasz organizm. Często osoby uzależnione reagują wyparciem w obliczu dokonywanej konfrontacji przez bliskich i przekierowują uwagę na niezliczone obowiązki i odpowiedzialności, jakim są poddani - unikając w ten sposób autorefleksji, w jaki sposób uzależnienie może napędzać tą sytuację. W takiej sytuacji trudno jest mówić o możliwości wyjścia z mechanizmu uzależnienia bez zgody pacjenta i jego świadomości, ile własnej pracy musi w to włożyć.

Ważnym aspektem w poradzeniu sobie z uzależnieniem jest rozpoznanie odczuwanej presji ze strony innych osób, szczególnie jeśli wcześniej przynosiło to estymę w towarzystwie znajomych bądź środowisko pracy wzmacniało ten mechanizm. Konieczne może być wytyczenie własnych granic przy propozycjach wspólnych wyjazdów i rodzajów aktywności, albo przy wytyczaniu zadań w pracy i zakresu faktycznej odpowiedzialności jaką na siebie przyjmujemy.

Często też warto jest zastanowić się nad ograniczeniem niektórych obszarów, w których poszukuje się adrenaliny, na zasadzie bilansu zysków i kosztów, jakie się ponosi przez dalsze podążanie za nawykiem. Dobrym przykładem tutaj jest już wspomniane przekraczanie prędkości - na którym zyskuje się jedynie pożądaną dawkę adrenaliny, a można ryzykować licznymi stratami w postaci mandatów, możliwego uszkodzenia pojazdu czy stanowienia zagrożenia dla siebie i innych.

HaloDoctor: Kiedy szukać pomocy u specjalisty? Do kogo się udać?

Alicja Woźnica: Po rozpoznaniu objawów uzależnienia i ich konsekwencji w funkcjonowaniu codziennym, warto jest skontaktować się ze specjalistą z obszaru zdrowia psychicznego, który pomoże określić plan leczenia. W szczególności odpowiedni będzie terapeuta specjalizujący się w uzależnieniach behawioralnych, gdyż psychoedukacja i leczenie uzależnienia od adrenaliny opiera się na pracy nad tymi samymi mechanizmami, które występują w uzależnieniach behawioralnych, a nawet przy spożywaniu substancji psychoaktywnych.

Psycholog o leczeniu uzależnienia od adrenaliny

HaloDoctor: W jaki sposób przebiega leczenie uzależnienia od adrenaliny?

Alicja Woźnica: Uzależnienie od adrenaliny może być traktowane tak jak uzależnienie behawioralne. Poza pracą nad mechanizmem uzależnienia i fazami tego uzależnienia, psychoterapeuta może pomóc opracować techniki radzenia sobie z codziennym stresem i doświadczanymi emocjami, które mogą stanowić substytut zachowań ryzykownych.

W procesie terapeutycznym można także opracować zastępowanie zachowań ryzykownych innymi aktywnościami substytowymi, które nie wiązałyby się z narażeniem samego siebie na zagrożenie oraz własnych bliskich na wtórne psychologiczne konsekwencje uzależnienia. Często proponowanymi aktywnościami są regularne ćwiczenia fizyczne (pozwalające na wyrzucenie z siebie energii i zmniejszające napięcie). Alternatywą może być także praktykowanie jogi czy mindfulness - nie tylko zwiększają one świadomość swoich emocji i odczuć z ciała, pomagając radzić sobie z napięciem, ale także wprowadzają w stan wyciszenia i relaksu, który zastępuje rozluźnienie po przypływie adrenaliny.

Terapeuta może także pomóc w zidentyfikowaniu psychologicznego podłoża zapotrzebowania na poszukiwanie adrenaliny - w zależności od tego czy to jest zachowanie unikowe, mechanizm radzenia sobie z trudnymi emocjami, czy też sposób na podbudowanie własnej samooceny. Ważnym aspektem dla osoby często wychodzącej z uzależnienia od adrenaliny jest nauka przyjmowania perspektywy i łapania oddechu w pędzącej codzienności  - aby móc sobie dać przestrzeń na rozejrzenie się i sprawdzenie, w jakim jest się miejscu w życiu rodzinnym i zawodowym, oraz co byłoby w danej chwili najważniejsze dla realizacji naszych celów i potrzeb.