Fobia społeczna. To jedno z najczęstszych zaburzeń psychicznych

Fobia społeczna. Lęk przed znalezieniem się w centrum uwagi

Fobia społeczna jest definiowana jako lęk przed znalezieniem się w centrum uwagi, bądź zachowaniem, które prowadzi do poczucia kompromitacji czy zawstydzenia. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), fobia społeczna jest jednym z najczęstszych zaburzeń psychicznych, z udziałem 2-5% populacji na świecie.

Jak zauważa nasza ekspertka, Gabriela Bajkowska:

Fobia społeczna często objawia się w różnych kontekstach społecznych, takich jak uczestnictwo w grupach, przemówienia publiczne, czy nawet zwykłe spotkania w miejscach publicznych.

Osoby dotknięte fobią społeczną doświadczają nie tylko psychicznych obciążeń, ale również intensywnych objawów fizjologicznych.

Te mogą obejmować: blednięcie czy zaczerwienienie twarzy i dekoltu, drżenie rąk, dygotanie całego ciała, trudności w mówieniu, potliwość dłoni, ból w brzuchu, a nawet lęk przed zwymiotowaniem. Wystąpienie tych objawów pogłębia lęk przed zauważeniem przez innych, co prowadzi do doświadczania wstydu i upokorzenia - wylicza psycholog.

I dodaje:

Osoba cierpiąca na to zaburzenie może izolować się, nie chcieć wychodzić z domu. Osoby z fobią społeczną mają także trudność w nawiązaniu i utrzymaniu przyjaźni, romantycznych związków, rzadziej wchodzą w związki małżeńskie, mogą nie ukończyć szkoły lub pozostać bez pracy.

Czas rozwoju fobii społecznej może być różny, jednak do zdiagnozowania fobii niezbędne jest zaobserwowanie nieprzemijających i utrzymujących się objawów przez co najmniej 6 miesięcy. 

W przypadkach skrajnego nasilenia fobia społeczna może skutkować znaczną izolacją społeczną, prowadząc do braku kontaktów społecznych. Problemy tego typu pojawiają się najczęściej w okresie późnej adolescencji i wczesnej dorosłości (15-25 rok życia), zwłaszcza u mężczyzn. Natomiast między 30 a 40 rokiem życia częściej u kobiet - tłumaczy nasza ekspertka.

Warto podkreślić, że objawy zaburzenia lękowego w postaci fobii społecznej nie powinny być utożsamiane z innym zaburzeniem natury psychicznej, takimi jak np. zaburzenia związane z używaniem substancji psychoaktywnych, normalna nieśmiałość, zaburzenie obsesyjno-kompulsywne.

Fobia społeczna. Kiedy lęk przed krytyką jest paraliżujący

Psycholog o czynnikach ryzyka rozwoju fobii społecznej

Przyczyny fobii mogą zawierać się w trzech grupach uwarunkowań:

• czynniki związane ze zmianami dokonującymi się na poziomie mózgu takie jak: nieprawidłowe działanie neuroprzekaźników lub nadwrażliwością ciała migdałowatego;
• czynniki genetyczne - u osób, u których ktoś z bliskich krewnych cierpi na fobię społeczną, obserwuje się większe prawdopodobieństwo wystąpienia tego zaburzenia. Świadczy to o dziedziczności fobii społecznej;
• czynniki środowiskowe - doświadczenie przez pacjenta w przeszłości prześladowania i odrzucenia ze strony rówieśników (szczególnie narażone są dzieci i nastolatkowie).

Jak podkreśla Gabriela Bajkowska wpływ na rozwój fobii społecznej może mieć też nadopiekuńczość i ciągła kontrola ze strony opiekunów dziecka, które stanowią przeszkodę na drodze jego rozwoju psychospołecznego i uczą postawy lękowej w stosunku do tego, co nowe i nieznane.

Obecnie możemy również zauważyć rosnącą presję związaną z potrzebą wywierania korzystnego wrażenia w różnych rolach społecznych. Jednocześnie coraz częściej relacje międzyludzkie są zastępowane interakcjami wirtualnymi, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży. To zjawisko może skutkować ograniczeniem możliwości rozwijania w pełni umiejętności społecznych i potencjalnie przyczynić się do wzrostu symptomów związanych z lękiem społecznym - zwraca uwagę nasza ekspertka.

I zauważa:

Dodatkowo doświadczenie izolacji, zdalnego nauczania czy też dystans społeczny, którego wszyscy doświadczyliśmy w czasie pandemii,  to również kolejne czynniki zwiększające ryzyko rozwoju fobii.

Warto również  pamiętać, że fobia społeczna jest zaburzeniem, które współwystępuje z innymi problemami natury psychicznej, na przykład osobowość unikająca.

W badaniach klinicznych zauważono również wpływ depresji, która poprzedza wystąpienie fobii i odwrotnie wpływ fobii zwiększa ryzyko wystąpienia depresji. Współwystępowanie tych zaburzeń wpływa jednocześnie na ryzyko wystąpienia zachowań samobójczych - dopowiada psycholog.

Leczenie fobii społecznej: psychoterapia i farmakoterapia

Za podstawową formę leczenia fobii społecznej uznaje się psychoterapię. Jak wyjaśnia Gabriela Bajkowska:

Istnieje kilka rodzajów terapii lęku społecznego o sprawdzonej skuteczności. Jedną z najlepiej przebadanych i najbardziej efektywnych jest terapia poznawczo-behawioralna. Stanowi ona efektywne narzędzie w walce z fobią społeczną poprzez skupienie się na modyfikacji negatywnych schematów myślowych i naukę prawidłowego reagowania w sytuacjach społecznych.

Terapeuta pełni kluczową rolę w procesie terapeutycznym, prowadząc pacjenta przez kroki zmiany myśli i reakcji społecznych.

Celem terapii jest przyjrzenie się swoim emocjom i myślom które pojawiają się w sytuacji lęku. Terapeuta pomaga prawidłowo je rozpoznawać, aby nauczyć się właściwie je interpretować i na nie reagować.

Z kolei farmakoterapia może być uwzględniona jako element leczenia, jednak pełni ona głównie funkcję wsparcia i nie jest jedyną formą interwencji w przypadku tego zaburzenia.

Nasza ekspertka podkreśla niezwykle ważną rolę jaką w wychodzeniu z zaburzeń lękowych pełni nawiązywania relacji:

Nie tylko relacji z otoczeniem, ale przede wszystkim aby budować i nawiązać dobrą relację z samym sobą. Co to oznacza? Dobra relacja ze sobą to: poznanie siebie, swoich potrzeb, ograniczeń i nauczenie się życia we własnym towarzystwie w najlepszy możliwy sposób.

Jak pomóc bliskiej osobie z fobią społeczną? Krok po kroku

Jeśli w swoim otoczeniu widzimy osobę, która może cierpieć na lęk społeczny bardzo ważne jest:

1. Przed podjęciem działań wsparcia, warto zgłębić wiedzę na temat samego lęku społecznego. Zrozumienie natury tego zaburzenia pomoże lepiej zrozumieć, przez co przechodzą osoby zmagające się z lękiem społecznym. Dzięki temu będziemy w stanie lepiej pomóc.
2. Najważniejszym krokiem jest okazanie empatii wobec osób z lękiem społecznym. Nie bagatelizuj ani nie odrzucaj ich uczuć i doświadczeń. Wskaż, że jesteś przy nich, gotów wysłuchać i wesprzeć. Stworzenie bezpiecznej przestrzeni emocjonalnej może być kluczowe dla osiągnięcia poprawy.
3. Zachęcaj do konsultacji ze specjalistą. Osoby cierpiące, z powodu lęku społecznego mogą mieć duże trudności z podjęciem takiego kroku, dlatego bardzo ważne jest wsparcie osoby bliskiej w tym procesie.
4. Cierpliwość. Leczenie lęku społecznego to długi i złożony proces. Bądź cierpliwy, gdy wspierasz osobę z tym zaburzeniem. Po rozpoczęciu leczenia mogą upłynąć tygodnie lub nawet miesiące, zanim osoba zacznie odczuwać poprawę. Obecność i gotowość wsparcia na każdym etapie tego trudnego procesu może mieć bardzo pozytywne działanie na czas zdrowienia osoby dotkniętej lękiem społecznym.

Literatura

Bourne, E., Andruszko, R. (2011). Lęk i fobia: praktyczny podręcznik dla osób z
zaburzeniami lękowymi. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego

Cierpiałkowska, L., Sęk, H. (2016). Psychologia kliniczna. Warszawa: PWN.

Potoczek A., Fobia społeczna – zarys koncepcji zaburzenia. Psychiatria Polska, 2005; 39(4). s. 629-639

Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10.