Bezpłodność i niepłodność w pigułce. Ekspert od leczenia par odpowiada na pytania

Bezpłodność i niepłodność. Jaka jest różnica?

Bezpłodność i niepłodność to dwa terminy często w języku potocznym używane zamiennie, jednak opisują one różne stany medyczne dotyczące zdolności do prokreacji. Jak tłumaczy nasz ekspert, ginekolog Łukasz Blukacz:

Bezpłodność oznacza całkowity i nieodwracalny brak zdolności do reprodukcji. W kontekście medycznym, mówimy o bezpłodności, gdy dana osoba lub para nie jest w stanie począć dziecka naturalną drogą ze względu na niezdolność do wyprodukowania komórek rozrodczych (plemników lub jajeczek) lub istnieją inne nieodwracalne przyczyny uniemożliwiające zapłodnienie lub donoszenie ciąży takie jak poważne wady budowy, brak, czy niedorozwój narządów płciowych w wyniku przyczyn wrodzonych lub nabytych w wyniku chorób bądź urazów.

I kontynuuje:

Niepłodność, z kolei, odnosi się do trudności z poczęciem dziecka pomimo regularnych prób (bez stosowania środków antykoncepcyjnych) przez okres co najmniej roku. Niepłodność nie jest stanem ostatecznym i może dotyczyć zarówno kobiet, jak i mężczyzn. W przeciwieństwie do bezpłodności, niepłodność może być leczona i w wielu przypadkach istnieje możliwość wyleczenia, które pozwala na poczęcie i donoszenie ciąży.

Niepłodność. Kiedy zdecydować się na badanie nasienia?

Czy niepłodność to częste zjawisko?

Ekspert od leczenia zaburzeń płodności odpowiada:

Niepłodność jest stosunkowo powszechnym zjawiskiem zarówno w Polsce, jak i na świecie. Szacuje się, że dotyka ono około 15% par w wieku reprodukcyjnym globalnie. To oznacza, że mniej więcej jedna na siedem par może mieć trudności z poczęciem dziecka.

W Polsce problem niepłodności również dotyczy znaczącej części społeczeństwa. Według różnych źródeł, może on dotyczyć od 10% do nawet 20% par. Różnice w szacunkach wynikają z różnorodności kryteriów diagnozowania niepłodności oraz metodologii badań.

Należy podkreślić, że problem niepłodności nie dotyczy wyłącznie kobiet; szacuje się, że przyczyny niepłodności leżą po stronie mężczyzny w około 30% przypadków, po stronie kobiety również w około 30%, a w pozostałych sytuacjach przyczyny są mieszane lub nieustalone - zauważa Łukasz Blukacz.

Statystyki te podkreślają, że niepłodność jest ważnym problemem zdrowotnym i społecznym, wymagającym odpowiedniej uwagi i dostępu do skutecznego leczenia. Zwiększenie dostępności i jakości terapii dla osób borykających się z problemami płodności mogłoby znacząco wpłynąć na poprawę jakości życia wielu par.

Jest też istotne, by społeczeństwo było świadome, że niepłodność może dotknąć każdego, niezależnie od stylu życia, statusu społecznego czy wieku. Warto promować wiedzę na temat możliwych opcji diagnostyki i leczenia, jak również wsparcie psychologiczne dla osób zmagających się z tym problemem - dopowiada ginekolog.

Jakie objawy mogą świadczyć o niepłodności?

Niepłodność często nie daje wyraźnych objawów, poza głównym, jakim jest trudność w zajściu w ciążę pomimo regularnych stosunków seksualnych bez stosowania antykoncepcji przez okres co najmniej roku.

U niektórych kobiet problemy z niepłodnością mogą być sygnalizowane przez nieregularne lub bardzo bolesne cykle miesiączkowe, co może wskazywać na zaburzenia takie jak zespół policystycznych jajników (PCOS) lub endometrioza. U mężczyzn brak widocznych objawów jest regułą, jednak problemy z erekcją, zmniejszona objętość ejakulatu lub problemy z libido mogą również być sygnałem problemów z płodnością - wylicza Łukasz Blukacz.

Zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn, ogólnostanowe problemy zdrowotne, takie jak nadwaga lub niedowaga, mogą wpływać na płodność, podobnie jak ekstremalny stres czy ekspozycja na szkodliwe czynniki środowiskowe. Dodatkowo, historia medyczna z operacjami na narządach płciowych, chorobami przenoszonymi drogą płciową czy leczeniem onkologicznym, może także wpływać na zdolność do poczęcia.

Jakie mogą być przyczyny niepłodności?

Przyczyny niepłodności różnią się w zależności od płci, choć często dotyczą problemów z układem rozrodczym. Oto najczęstsze przyczyny u kobiet i mężczyzn:

Kobiety:

• Zaburzenia owulacji - problemy z regularną owulacją są jedną z głównych przyczyn niepłodności u kobiet, mogą być spowodowane przez zespół policystycznych jajników (PCOS), nadmierną produkcję prolaktyny czy wczesną menopauzę.
• Zablokowane lub uszkodzone jajowody - mogą utrudniać lub uniemożliwić plemnikom dotarcie do jajeczka lub zablokować drogę jajeczka do macicy.
• Endometrioza  - występowanie tkanki podobnej do błony śluzowej macicy poza macicą, która może prowadzić do zrostów i uszkodzeń jajników lub jajowodów. 
• Problemy z macicą - wady wrodzone, polipy, mięśniaki mogą utrudniać implantację lub rozwój płodu.
• Czynniki immunologiczne - niektóre kobiety mają przeciwciała, które atakują własne komórki jajowe, plemniki partnera lub mogą uniemożliwić prawidłową implantację zapłodnionego jajeczka.

Mężczyźni:

• Niska liczba plemników lub ich brak - może być spowodowana czynnikami genetycznymi, urazami, czy problemami zdrowotnymi.
• Problemy z ruchliwością plemników - plemniki nie mogą właściwie przemieszczać się i dopłynąć do jajeczka.
• Wady anatomiczne - takie jak zwężenie w nasieniowodach lub wrodzone wady układu rozrodczego.
• Żylaki powrózka nasiennego - poszerzenie żył w mosznie, które może podnosić temperaturę jąder, negatywnie wpływając na produkcję i jakość plemników.
• Czynniki immunologiczne - podobnie jak u kobiet, niektórzy mężczyźni produkują przeciwciała, które atakują plemniki.

Zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn na płodność mogą wpływać również czynniki ogólne, takie jak wiek, palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu, narkotyki, ekspozycja na toksyny środowiskowe, stres, otyłość czy nadmierna szczupłość. W wielu przypadkach, dzięki odpowiedniej diagnozie i leczeniu, możliwe jest przezwyciężenie problemów z płodnością.

W jaki sposób stawiana jest diagnoza niepłodności?

Diagnoza niepłodności opiera się na kryteriach, które różnią się nieco w zależności od wieku pacjentów. Poniżej główne kryteria rozpoznania:

•  Pary poniżej 35 roku życia - zaleca się diagnozę niepłodności, jeśli para nie osiągnęła ciąży po roku regularnych stosunków seksualnych bez stosowania antykoncepcji. W tym wieku zaleca się wcześniejsze konsultacje z lekarzem w przypadku znanych problemów zdrowotnych, które mogą wpływać na płodność, takich jak nieregularne miesiączki, historia chorób przenoszonych drogą płciową czy wcześniejsze operacje układu rozrodczego.
• Pary w wieku 35 lat i starsze - z uwagi na naturalny spadek płodności z wiekiem, zaleca się poszukiwanie pomocy medycznej już po 6 miesiącach prób poczęcia bez sukcesu. Większa świadomość związana ze spadkiem jakości komórek jajowych i nasienia z wiekiem prowadzi do szybszego rozpoczęcia diagnostyki i ewentualnego leczenia.

Diagnostyka niepłodności zazwyczaj rozpoczyna się od szczegółowego wywiadu medycznego oraz fizykalnego badania obu partnerów. Może ona obejmować:

• Analizę nasienia dla mężczyzn, która ocenia liczbę, ruchliwość i kształt plemników.
• Badania hormonalne dla kobiet, by ocenić poziomy hormonów kontrolujących cykl owulacyjny.
• USG transwaginalne dla kobiet, aby ocenić stan jajników, jajowodów i macicy.
• Histerosalpingografię (HSG), badanie jajowodów i macicy z użyciem środka kontrastowego, aby sprawdzić drożność jajowodów.
• Laparoskopię w celu dokładnego zbadania organów miednicy i wykrycia ewentualnych zrostów, endometriozy czy innych anomalii.

Ważne pamiętać, że proces diagnostyczny może być czasochłonny, ale jest kluczowy dla zidentyfikowania najbardziej skutecznej ścieżki leczenia.

W jaki sposób stawiana jest diagnoza bezpłodności?

Jak tłumaczy nasz ekspert, diagnoza bezpłodności, w przeciwieństwie do diagnozy niepłodności, opiera się na stwierdzeniu całkowitej i nieodwracalnej niezdolności do poczęcia:

Proces diagnozowania bezpłodności jest bardziej skomplikowany i często wymaga zaawansowanych badań, ponieważ musi wykluczyć wszelką możliwość naturalnego poczęcia i urodzenia zdrowego dziecka.

Oto kryteria i etapy, które są stosowane w diagnozowaniu bezpłodności:

1. Wykluczenie niepłodności - początkowo należy wykluczyć typowe przyczyny niepłodności, takie jak problemy z owulacją, jakość i ruchliwość plemników, oraz inne czynniki, które mogą być traktowane lub leczone.

2. Szczegółowa historia medyczna - dokładne badanie historii zdrowotnej obu partnerów, w tym wcześniejszych chorób, operacji, terapii lekowej, ekspozycji na toksyny, czy stylu życia, które mogą mieć wpływ na płodność.

3. Badania genetyczne - mogą być przeprowadzone, aby sprawdzić, czy istnieją genetyczne przyczyny bezpłodności, takie jak chromosomalne anomalie.

Zaawansowane badania diagnostyczne:

• U kobiet mogą to być badania oceniające rezerwę jajnikową, jakość jajeczek, strukturę narządów rozrodczych (np. przez laparoskopię), oraz badania hormonalne.
• U mężczyzn, poza standardową analizą nasienia, mogą być przeprowadzone specjalistyczne testy na obecność antyciał przeciwplemnikowych, analizy DNA plemników, oraz badania oceniające funkcję i strukturę narządów rozrodczych.
• Konsultacje ze specjalistami - w niektórych przypadkach konsultacje z urologiem, endokrynologiem, genetykiem, czy ginekologiem specjalizującym się w medycynie rozrodu, mogą być konieczne do pełnego zrozumienia przyczyn bezpłodności.
• Psychologiczna ocena wpływu - ocena wpływu diagnozy na samopoczucie psychiczne i relacje międzyludzkie pacjentów.

Ważne jest, aby pamiętać, że diagnoza bezpłodności jest stawiana tylko wtedy, gdy wszystkie dostępne metody leczenia niepłodności okazały się nieskuteczne lub kiedy wykryto nieodwracalne przyczyny uniemożliwiające poczęcie.

Czy w przypadku niepłodności możliwe zajście w ciążę?

Ginekolog Łukasz Blukacz uspokaja:

Tak, w przypadku niepłodności możliwe jest zajście w ciążę, ponieważ niepłodność nie oznacza absolutnej i nieodwracalnej niemożności poczęcia. Wiele par borykających się z niepłodnością jest w stanie począć dziecko dzięki dostępnym obecnie metodami leczenia niepłodności.

Opcje te obejmują terapie hormonalne, które mogą stymulować owulację u kobiet, leczenie operacyjne nieprawidłowości fizycznych, inseminację domaciczną oraz techniki wspomaganego rozrodu, takie jak zapłodnienie in vitro (IVF) czy wstrzyknięcie plemnika do komórki jajowej (ICSI).

Ponadto, zmiana stylu życia, takie jak zrównoważona dieta, regularna aktywność fizyczna, unikanie nadmiernego stresu i rezygnacja z nałogów, może również poprawić płodność. Wiele par doświadcza skutecznego leczenia niepłodności i udaje im się począć dziecko, dlatego ważne jest, aby nie tracić nadziei i szukać pomocy medycznej - podkreśla nasz ekspert.

Czy w przypadku bezpłodności możliwe są alternatywne metody zajścia w ciążę?

W przypadku bezpłodności, gdy naturalne poczęcie dziecka jest niemożliwe, pary mogą rozważać alternatywne ścieżki do rodzicielstwa. Chociaż bezpłodność oznacza brak zdolności do naturalnego poczęcia i donoszenia ciąży, istnieją metody, które umożliwiają parom spełnienie marzeń o rodzicielstwie:

• Adopcja – jest to jedna z najbardziej znanych i powszechnie dostępnych opcji dla osób, które nie mogą mieć biologicznych dzieci.
• Rodzicielstwo zastępcze – polega na wynajęciu surogatki, która donosi ciążę za parę niezdolną do poczęcia lub donoszenia dziecka. Rodzicielstwo zastępcze może być połączone z technikami wspomaganego rozrodu, takimi jak zapłodnienie in vitro, przy użyciu genetycznego materiału jednego lub obojga partnerów. Aktualnie ta metoda nie jest dostępna w Polsce ze względu na kwestie prawne.
• Zapłodnienie in vitro (IVF) z użyciem dawcy gamet – w przypadkach, gdy problemem jest brak zdolności do produkcji własnych komórek rozrodczych, możliwe jest wykorzystanie gamet (plemników lub komórek jajowych) od dawcy. Zapłodnione w laboratorium jajeczko może być następnie wszczepione do macicy kobiety.
• Adopcja zarodków – niektóre pary decydują się na adopcję zarodków, które zostały stworzone przez inne pary w procesie IVF, ale nie zostały użyte. Takie zarodki mogą być przekazane parom borykającym się z bezpłodnością. Stanowi to też altruistyczne rozwiązanie dla par, które chcą by ich zarodki zostały adoptowane przez osoby borykające się z problemem z poczęciem.

Nasz ekspert podkreśla, że każda z tych opcji wiąże się z różnymi rozważaniami medycznymi, emocjonalnymi, prawnymi i finansowymi:

Ważne jest, aby przed podjęciem decyzji dokładnie zrozumieć wszystkie dostępne opcje oraz skonsultować się z odpowiednimi specjalistami, takimi jak lekarze, psychologowie i prawnicy specjalizujący się w prawie rodzinnym i adopcyjnym. Alternatywne metody zajścia w ciążę mogą otworzyć drogę do rodzicielstwa dla osób borykających się z bezpłodnością, oferując im szansę na wypełnienie ich marzeń o posiadaniu rodziny - kończy Łukasz Blukacz.