Poród przedwczesny. O czym każda ciężarna powinna wiedzieć

Poród przedwczesny - co to takiego, jak często występuje

Poród przedwczesny, zgodnie z definicją Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGiP), to poród, który rozpoczyna się przed ukończeniem 37. tygodnia ciąży, ale po ukończeniu 22. tygodnia.

Jest to okres, kiedy płód osiągnął już pewien stopień dojrzałości, ale nie jest jeszcze w pełni gotowy do życia poza łonem matki. Przedwczesne narodziny mogą wiązać się z różnymi ryzykami dla zdrowia noworodka, w tym z problemami oddechowymi, trawiennymi oraz neurologicznymi, ze względu na nie w pełni rozwinięte organy i układy - zauważa ginekolog Łukasz Blukacz.

Poród przedwczesny jest stosunkowo częstym zjawiskiem, które dotyka ciąż na całym świecie. Statystyki pokazują, że około 5% do 18% wszystkich ciąż kończy się porodem przedwczesnym, w zależności od regionu świata i dostępu do opieki zdrowotnej. W Polsce odsetek ten mieści się w dolnej granicy tego przedziału, ale nadal stanowi znaczący problem zdrowotny.

Szczepienie przeciwko RSV w ciąży – kiedy najlepiej je wykonać?

Alkohol w ciąży: „co druga” to nie clickbait – tłumaczy ginekolog

Nowe zasady opieki okołoporodowej. Co czeka przyszłe mamy?

Ciąża pod szczególnym nadzorem – co oznacza „ciąża wysokiego ryzyka”?

Niepłodność to nie wyrok: kiedy zgłosić się do specjalisty? Wywiad z ginekologiem

Mleko matki pełne emocji. Jak psychika kobiety wpływa na zdrowie dziecka?

Poród przedwczesny. Zagrożenia dla zdrowia i życia noworodka

Poród przedwczesny niesie za sobą szereg zagrożeń dla zdrowia i życia noworodka, a także może mieć długoterminowe konsekwencje. Kluczowych zagrożenia związanych z przedwczesnym porodem to:

• Problemy z oddychaniem – płody urodzone przedwcześnie często mają niedojrzałe płuca, co może prowadzić do zespołu zaburzeń oddychania, znanego również jako zespół błon szklistych.
• Problemy z termoregulacją – przedwcześnie urodzone dzieci mają trudności z utrzymaniem odpowiedniej temperatury ciała, co wynika z mniejszej ilości tkanki tłuszczowej i niedojrzałości mechanizmów termoregulacji.
• Krwiaki śródczaszkowe i inne problemy neurologiczne – przedwczesne dzieci są bardziej narażone na krwawienia wewnątrzczaszkowe oraz na rozwój długotrwałych problemów neurologicznych, takich jak mózgowe porażenie dziecięce.
• Problemy z żywieniem i trawieniem – przedwczesny poród może prowadzić do trudności z karmieniem, niedojrzałości przewodu pokarmowego oraz do występowania takich stanów jak nekrotyzujące zapalenie jelit.
• Przewlekłe choroby – wcześniaki są bardziej narażone na rozwój przewlekłych stanów zdrowotnych, w tym zaburzeń widzenia i słuchu, astmy oraz innych problemów zdrowotnych w późniejszym życiu.
• Infekcje – niedojrzały układ odpornościowy sprawia, że noworodki urodzone przed terminem są bardziej podatne na infekcje, co może prowadzić do poważnych powikłań.

Poród przedwczesny to nie tylko ryzyko związane z okresem noworodkowym i niemowlęcym. Odległe następstwa porodu przedwczesnego mogą mieć długotrwały wpływ na rozwój fizyczny, neurologiczny i emocjonalny dziecka. Wiele z tych skutków zależy od stopnia przedwczesności oraz od tego, czy i w jakim zakresie wystąpiły powikłania okołoporodowe. Oto niektóre z potencjalnych długoterminowych konsekwencji:

• Zaburzenia neurologiczne – Dzieci urodzone przedwcześnie są bardziej narażone na rozwój zaburzeń neurologicznych, takich jak mózgowe porażenie dziecięce, zaburzenia koordynacji i motoryki oraz trudności w uczeniu się.
• Problemy z rozwojem poznawczym – Mogą wystąpić trudności w koncentracji, pamięci oraz zdolnościach szkolnych, co może wiązać się z potrzebą specjalistycznego wsparcia edukacyjnego.
• Zaburzenia behawioralne i emocjonalne – Ryzyko ADHD (zaburzenie deficytu uwagi i hiperaktywności) oraz zaburzeń ze spektrum autyzmu jest wyższe u dzieci, które przyszły na świat przedwcześnie. Mogą one również doświadczać lęków lub depresji.
• Problemy zdrowotne – Wcześniaki mogą mieć słabszy system odpornościowy, co sprawia, że są bardziej podatne na infekcje. W dłuższej perspektywie czasu mogą pojawić się także problemy związane z funkcjonowaniem serca, płuc oraz większe ryzyko nadciśnienia tętniczego.
• Zaburzenia wzrostu i odżywiania – Dzieci urodzone przedwcześnie mogą mieć problemy z przybieraniem na wadze oraz opóźniony wzrost w porównaniu do swoich rówieśników urodzonych o czasie.

Warto jednak pamiętać, że dzięki postępom w neonatologii i opiece nad wcześniakami wiele z tych dzieci dorasta zdrowo, osiągając pełnię swoich możliwości fizycznych i umysłowych.

Wczesna interwencja, wsparcie rodziców oraz dostosowana opieka zdrowotna i edukacyjna mogą znacząco przyczynić się do pozytywnego rozwoju dzieci urodzonych przedwcześnie. Monitoring zdrowia i rozwój dostosowany do indywidualnych potrzeb są kluczowe w minimalizowaniu długoterminowych skutków przedwczesnego porodu - podkreśla nasz ekspert.

I zauważa:

Ważne jest, aby dzieci urodzone przedwcześnie otrzymywały przede wszystkim odpowiednią opiekę neonatologiczną, która może obejmować wsparcie w oddychaniu, specjalistyczne metody karmienia oraz monitorowanie i leczenie potencjalnych komplikacji. Wczesna i specjalistyczna interwencja może znacząco poprawić rokowania i jakość życia dzieci urodzonych przedwcześnie.

Poród przedwczesny. Przyczyny

Przyczyny porodu przedwczesnego są zróżnicowane i często złożone, obejmując czynniki biologiczne, medyczne, społeczno-ekonomiczne oraz środowiskowe. Oto niektóre z nich:

• Infekcje i stany zapalne – infekcje dróg moczowych, infekcje pochwy oraz inne stany zapalne w organizmie mogą zwiększać ryzyko porodu przedwczesnego.
• Choroby przewlekłe – takie jak cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, choroby nerek, i problemy z tarczycą.
• Anomalie macicy i szyjki macicy – wady w budowie macicy lub przedwczesne skracanie się szyjki macicy mogą prowadzić do przedwczesnego porodu.
• Wielowodzie i wielorództwo – ciąże mnogie oraz zbyt duża ilość płynu owodniowego zwiększają ryzyko przedwczesnego porodu.
• Problemy z łożyskiem – takie jak przedwczesne oddzielenie się łożyska od ściany macicy.
• Styl życia i czynniki społeczne – palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu i narkotyków, ekstremalny stres, niski status społeczno-ekonomiczny oraz brak dostępu do opieki prenatalnej.
• Czynniki genetyczne – historie rodzinne porodów przedwczesnych mogą zwiększać ryzyko ich wystąpienia.

Ważnym aspektem, o którym należy wspomnieć w kontekście współczesnych przyczyn porodu przedwczesnego, jest pandemia COVID-19.

Badania wskazują, że infekcja COVID-19 w ciąży może zwiększać ryzyko porodu przedwczesnego, co podkreśla znaczenie profilaktyki, w tym szczepień przeciwko COVID-19 również w ciąży - przekonuje ginekolog Łukasz Blukacz.

I dodaje:

Również szczepienie przeciwko grypie jest jedną z zalecanych form profilaktyki porodu przedwczesnego, szczególnie ważną w sezonie grypowym. Grypa w ciąży zwiększa ryzyko powikłań, takich jak zapalenie płuc czy stan przedrzucawkowy, które mogą prowadzić do przedwczesnego porodu. Szczepionka przeciwko grypie zmniejsza ryzyko zakażenia wirusem grypy, co jest szczególnie istotne dla ciężarnych, gdyż są one w grupie podwyższonego ryzyka ciężkiego przebiegu grypy. Dodatkowo, szczepienie może przyczynić się do ochrony noworodka przed grypą w pierwszych miesiącach życia, zanim dziecko osiągnie wiek pozwalający na zaszczepienie. Stąd szczepienie przeciwko grypie jest ważnym elementem opieki prenatalnej, rekomendowanym przez specjalistów w celu zapewnienia bezpieczeństwa zarówno matce, jak i dziecku.

Poród przedwczesny. Jak się przed nim uchronić? Krok po kroku

Aby uchronić ciążę przed porodem przedwczesnym, kluczowe jest wdrożenie kompleksowego podejścia do opieki prenatalnej. Ginekolog Łukasz Blukacz przedstawia krok po kroku o czym ciężarna powinna pamiętać:

1. Pierwszym i podstawowym krokiem jest utrzymywanie regularnych wizyt u ginekologa, który monitoruje przebieg ciąży, w tym za pomocą badań ultrasonograficznych. Te wizyty umożliwiają wczesne wykrywanie i zarządzanie potencjalnymi problemami, które mogą zwiększać ryzyko porodu przedwczesnego.
2. Szczepienia stanowią kolejny ważny element profilaktyki. Zaleca się, aby kobiety w ciąży przyjmowały szczepionki zgodnie z obowiązującymi wytycznymi, w tym przeciwko grypie i COVID-19, co może zmniejszyć ryzyko powikłań ciążowych związanych z tymi chorobami.
3. Regularne badania laboratoryjne pozwalają na wczesne wykrywanie i leczenie infekcji oraz innych stanów zdrowotnych, które mogą zwiększać ryzyko przedwczesnego porodu.
4. Monitorowanie parametrów zdrowotnych, takich jak ciśnienie tętnicze, jest również istotne dla identyfikacji ryzyka stanu przedrzucawkowego, który jest jednym z czynników prowadzących do przedwczesnego porodu. Wczesna diagnoza i zarządzanie tym stanem są kluczowe dla zapewnienia bezpieczeństwa zarówno matki, jak i dziecka.
5. Dodatkowo, odpowiednie leczenie w przypadku stwierdzenia ryzyka przedwczesnego porodu, takie jak podanie leków na zahamowanie skurczów macicy lub sterydów do przyspieszenia dojrzewania płuc płodu, może być niezbędne w niektórych sytuacjach.
6. Kluczowym elementem jest również dbanie o zdrowy styl życia, w tym odpowiednią dietę, unikanie substancji szkodliwych, takich jak tytoń i alkohol, oraz zarządzanie stresem.

Poród przedwczesny. Nowoczesne metody diagnostyczne

Szczególną wagę w profilaktyce porodu przedwczesnego mają nowoczesne metody diagnostyczne.

Technologia zdalnego monitorowania ciąży, w tym zdalnego badania kardiotokograficznego (KTG), jest przełomem w opiece prenatalnej, umożliwiającym ciągłe monitorowanie stanu zdrowia płodu i dobrostanu matki bez konieczności wizyt w placówkach medycznych. Zdalne badanie KTG wykorzystuje urządzenia przenośne, które rejestrują aktywność serca płodu i skurcze macicy, umożliwiając wczesne wykrycie ewentualnych nieprawidłowości - tłumaczy nasz ekspert.

Te innowacyjne rozwiązania działają na zasadzie przesyłania zebranych danych przez internet bezpośrednio do lekarza lub centrum monitorowania, gdzie mogą być one analizowane w czasie rzeczywistym.

Dzięki temu kobiety ciężarne, szczególnie te z grupy wysokiego ryzyka, mogą pozostać pod stałą opieką medyczną, zachowując jednocześnie komfort przebywania w domowym otoczeniu.

Zdalne systemy monitorowania KTG składają się z kilku elementów:

• Czujników i przenośnych urządzeń rejestracyjnych – mocowanych na elastycznych paskach do brzucha ciężarnej, które są bezpieczne i łatwe w obsłudze.
• Aplikacji mobilnej – umożliwiającej przesyłanie danych do lekarza oraz śledzenie wyników i zaleceń medycznych.
• Platformy internetowej dla lekarzy – zapewniającej dostęp do danych pacjentek, ich analizę i możliwość szybkiego reagowania w przypadku wykrycia nieprawidłowości.

Zalety takiego rozwiązania to nie tylko wygoda i mniejsza potrzeba wizyt w placówkach medycznych, ale także możliwość wczesnego reagowania na ewentualne zagrożenia dla płodu i matki. Zdalne monitorowanie może być szczególnie wartościowe w czasach zwiększonego ryzyka zakażeń, jak np. podczas pandemii, ograniczając konieczność wizyt w szpitalach czy klinikach.

Jednakże, mimo licznych zalet, zdalne monitorowanie KTG nie zastępuje bezpośrednich konsultacji z lekarzem i regularnych badań prenatalnych, lecz stanowi cenne uzupełnienie opieki nad ciężarną i jej dzieckiem. Ważne jest, aby takie technologie były stosowane pod nadzorem specjalistów i włączane do planu opieki prenatalnej w sposób przemyślany, z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb i stanu zdrowia kobiety ciężarnej - podkreśla ginekolog Łukasz Blukacz.

Badanie stosunku sFlt-1 (soluble fms-like tyrosine kinase-1) do PlGF (czynnik wzrostu łożyska) stanowi kolejne nowoczesne narzędzie w diagnostyce ryzyka rozwoju stanu przedrzucawkowego, jednego z poważniejszych i potencjalnie zagrażających życiu powikłań ciąży. Stan przedrzucawkowy charakteryzuje się wysokim ciśnieniem krwi oraz obecnością białka w moczu i może prowadzić do poważnych komplikacji zarówno dla matki, jak i dziecka, w tym do przedwczesnego porodu.

sFlt-1 jest białkiem, które hamuje działanie czynników wzrostu naczyniowego, takich jak PlGF. Wysokie stężenie sFlt-1 w stosunku do PlGF we krwi kobiety ciężarnej jest związane z zaburzeniem rozwoju naczyń krwionośnych łożyska, co może prowadzić do stanu przedrzucawkowego - objaśnia nasz ekspert.

Badanie to umożliwia:

• Wczesną diagnozę – pomiar stosunku sFlt-1 do PlGF może pomóc w identyfikacji kobiet ciężarnych z wysokim ryzykiem rozwoju stanu przedrzucawkowego już na wczesnym etapie ciąży, co jest kluczowe dla zaplanowania odpowiedniej opieki medycznej.
• Monitorowanie przebiegu ciąży – regularne badania mogą pomóc w monitorowaniu stanu ciężarnej i podejmowaniu decyzji dotyczących interwencji medycznej, takiej jak wcześniejsze indukowanie porodu czy zwiększona obserwacja stanu zdrowia matki i płodu.
• Optymalizację leczenia – dzięki wczesnemu wykryciu ryzyka stanu przedrzucawkowego możliwe jest szybsze wprowadzenie środków zapobiegawczych, takich jak leczenie farmakologiczne mające na celu kontrolę ciśnienia krwi, co może znacząco poprawić rokowania dla matki i dziecka.

Warto zaznaczyć, że pomimo swojej użyteczności, badanie stosunku sFlt-1 do PlGF nie jest jedynym testem wykorzystywanym do diagnostyki stanu przedrzucawkowego i powinno być interpretowane w kontekście innych badań oraz ogólnego stanu zdrowia ciężarnej. Decyzje dotyczące diagnozy i leczenia powinny być zawsze podejmowane przez specjalistów na podstawie kompleksowej oceny medycznej - dopowiada lekarz.

Natomiast badanie wymazu w kierunku odchodzenia wód płodowych, znane jako test PROM (Premature Rupture of Membranes), jest procedurą diagnostyczną używaną do stwierdzenia, czy doszło do przedwczesnego pęknięcia błon płodowych, co może prowadzić do przedwczesnego rozpoczęcia porodu.

Test ten jest szczególnie ważny, ponieważ przedwczesne pęknięcie błon jest stanem, który wymaga szybkiej interwencji medycznej, aby zapobiec infekcjom i innym potencjalnym komplikacjom dla matki i dziecka.

W trakcie badania, lekarz używa specjalnego zestawu do pobrania próbki z kanału szyjki macicy i pochwy. Ta próbka jest następnie analizowana pod kątem obecności płynu owodniowego, co może wskazywać na pęknięcie błon. Testy PROM mogą wykorzystywać testy immunologiczne, które wykrywają specyficzne białka obecne tylko w płynie owodniowym. Wynik taki jest wysoce wiarygodny i dostępny w przeciągu kilku minut od pobrania próbki.

Rozpoznanie przedwczesnego pęknięcia błon płodowych jest kluczowe, ponieważ może to wymagać podjęcia decyzji o konieczności indukcji porodu lub wdrożenia innych działań medycznych, aby zapewnić bezpieczeństwo matki i płodu. Może to obejmować antybiotykoterapię w celu zapobiegania infekcjom, podawanie sterydów do przyspieszenia dojrzewania płuc płodu w przypadku konieczności przedwczesnego porodu, a także dokładne monitorowanie stanu zdrowia matki i płodu - zwraca uwagę Łukasz Blukacz.

Poród przedwczesny. Jak go rozpoznać? Objawy

Rozpoznanie objawów porodu przedwczesnego jest kluczowe dla podjęcia szybkich działań, które mogą pomóc w opóźnieniu porodu do momentu, gdy płód będzie lepiej przygotowany do życia poza łonem matki. Oto podstawowe objawy, na które powinny zwrócić uwagę kobiety w ciąży:

• Regularne skurcze – występujące co 10 minut lub częściej, mogą być oznaką rozpoczynającego się porodu. Skurcze te mogą prowadzić do zmian w szyjce macicy, takich jak skracanie się i rozwieranie.
•  Ucisk w dolnej części miednicy – uczucie, jakby dziecko "naciskało w dół", może wskazywać na to, że poród się zbliża.
• Zmiany w wydzielaniu z pochwy – zwiększenie ilości wydzieliny, pojawienie się krwawego śluzu lub wypłynięcie płynu owodniowego są ważnymi sygnałami, które mogą świadczyć o przedwczesnym pęknięciu błon płodowych.
• Bóle pleców – szczególnie jeśli ból jest inny niż dotychczas doświadczany, lokalizuje się w dolnej części pleców i pojawia się w regularnych odstępach.
• Krwawienie z pochwy – każde krwawienie w drugiej połowie ciąży wymaga natychmiastowej konsultacji medycznej.
• Regularne uczucie “ucisku” w brzuchu – nawet jeśli nie są bolesne, regularne "twardnienia" brzucha mogą być znakiem przedwczesnego porodu.

W przypadku zaobserwowania któregokolwiek z powyższych objawów, niezwykle ważne jest, aby jak najszybciej skonsultować się z lekarzem lub udać do szpitala. Wczesna interwencja medyczna może być kluczowa dla zdrowia matki i dziecka.

W przypadku podejrzenia porodu przedwczesnego, najważniejszym działaniem, jakie należy podjąć, jest pilna konsultacja ginekologiczno-położnicza, najlepiej w szpitalu wyposażonym w oddział patologii ciąży. Szybka reakcja i profesjonalna ocena stanu zdrowia ciężarnej są kluczowe dla podjęcia odpowiednich działań mających na celu ochronę zdrowia zarówno matki, jak i dziecka - przyznaje ginekolog Łukasz Blukacz.

Jeśli zaobserwujesz jakiekolwiek objawy sugerujące rozpoczęcie się porodu przedwczesnego, takie jak regularne skurcze, wypływanie płynu owodniowego, krwawienie z pochwy, nagłe uczucie ucisku w dolnej części miednicy czy zmiany w wydzielaniu z pochwy, nie zwlekaj z działaniem. Zadzwoń na pogotowie lub poproś kogoś o szybki transport do najbliższego szpitala z odpowiednim oddziałem.

W szpitalu personel medyczny przeprowadzi niezbędne badania, takie jak badanie stanu szyjki macicy, ocenę częstości uderzeń serca płodu (KTG) i ewentualnie ultrasonograficzne oceny dojrzałości płodu i ilości płynu owodniowego. Na podstawie tych badań lekarz może podjąć decyzję o konieczności podania leków mających na celu dojrzewanie płuc dziecka, leczeniu mającym na celu zahamowanie skurczów macicy, czy też, w zależności od sytuacji, o podjęciu działań przygotowujących do porodu - wyjaśnia lekarz.

Pamiętaj, że wczesne rozpoznanie i interwencja w przypadku porodu przedwczesnego mogą znacząco poprawić prognozę zdrowotną dla dziecka i zmniejszyć ryzyko powikłań. Zatem każdy przypadek niepokojących objawów powinien być traktowany poważnie i wymaga szybkiego działania.