Badania w ciąży: I, II, III trymestr. Harmonogram dla przyszłej mamy

Badania w I trymestrze ciąży 

W pierwszym trymestrze przeprowadza się szeroki zakres badań, których celem jest wczesne wykrycie ewentualnych nieprawidłowości zdrowotnych. 

- Obejmują one szereg testów, które pozwalają wcześnie wykryć ewentualne problemy zdrowotne i zminimalizować ryzyko powikłań - podkreśla ginekolog Łukasz Blukacz. 

Lista badań obowiązkowych do 10. tygodnia ciąży: 

• Badanie grupy krwi i czynnika Rh (o ile brak wcześniejszych udokumentowanych wyników). 
• Test na przeciwciała odpornościowe do antygenów krwinek czerwonych.
• Morfologia krwi. 
• Ogólne badanie moczu. 
• Cytologia (jeśli nie była wykonana w ciągu ostatnich 6 miesięcy). 
• Badanie stężenia glukozy we krwi na czczo. 
• Badania serologiczne w kierunku kiły (VDRL). 
• Testy na HIV, HCV i antygen HBs. 
• Badanie w kierunku toksoplazmozy (IgG, IgM), jeśli ciężarna nie ma wcześniejszych wyników. 
•  Badanie w kierunku różyczki (IgG, IgM), o ile brak informacji o szczepieniu lub przebytym zakażeniu.
• Oznaczenie stężenia TSH w celu oceny czynności tarczycy. 

Wczesne przeprowadzenie tych badań pomaga wykryć ewentualne nieprawidłowości, co umożliwia szybką interwencję. 

- Lista badań zleconych w ciąży może się różnić w zależności od indywidualnych wskazań i aktualnych zaleceń lekarza prowadzącego. Choć podstawowy harmonogram przewiduje pewne standardowe badania, lekarz może zalecić dodatkowe testy już na początku ciąży, szczególnie w przypadku kobiet z określonymi czynnikami ryzyka. Przykładem może być wcześniejsze wykonanie doustnego testu obciążenia glukozą (OGTT), szczególnie u kobiet z wywiadem dotyczącym cukrzycy ciążowej lub z podwyższonym ryzykiem tego schorzenia - wyjaśnia ginekolog. 

Warto również rozważyć dodatkowe badania, takie jak: 

• Testy na przeciwciała przeciwko wirusowi cytomegalii (CMV) i parwowirusowi B19.
• Oznaczenie stężenia witaminy D. 
• Badanie stężenia ferrytyny, żelaza oraz kwasu foliowego. 
• Inne testy zależne od stanu zdrowia przyszłej matki, jak np. badania tarczycy, dodatkowe testy genetyczne czy ocena rezerwy żelaza. 

Szczepienie przeciwko RSV w ciąży – kiedy najlepiej je wykonać?

Alkohol w ciąży: „co druga” to nie clickbait – tłumaczy ginekolog

Nowe zasady opieki okołoporodowej. Co czeka przyszłe mamy?

Ciąża pod szczególnym nadzorem – co oznacza „ciąża wysokiego ryzyka”?

Niepłodność to nie wyrok: kiedy zgłosić się do specjalisty? Wywiad z ginekologiem

Mleko matki pełne emocji. Jak psychika kobiety wpływa na zdrowie dziecka?

Badania w II trymestrze ciąży 

W drugim trymestrze, między 24. a 28. tygodniem ciąży, przeprowadza się doustny test obciążenia glukozą (OGTT), który pozwala na wykrycie cukrzycy ciążowej. Jak zauważa Łukasz Blukacz, cukrzyca ciążowa może znacząco wpływać na zdrowie zarówno matki, jak i dziecka. 

Warto również wykonać powtórne badania na toksoplazmozę, jeśli w pierwszym trymestrze pacjentka nie miała odporności na ten patogen. Dzięki regularnym badaniom w drugim trymestrze możliwe jest szybkie wdrożenie odpowiedniego leczenia. 

Badania w III trymestrze ciąży 

W trzecim trymestrze ciąży wykonuje się kilka istotnych badań, które mają na celu wykrycie potencjalnych infekcji oraz oceny ryzyka dla matki i dziecka podczas porodu. 

- Jednym z takich testów jest ponowna weryfikacja serologiczna w kierunku kiły (VDRL), a także badania na obecność wirusów HIV, HCV oraz antygenu HBsAg. Badania te są szczególnie ważne, ponieważ niektóre infekcje mogą rozwijać się w trakcie ciąży lub nie zostały wykryte we wcześniejszych badaniach. Wczesne wykrycie zakażeń umożliwia zastosowanie odpowiednich środków ochronnych w czasie porodu, takich jak leczenie noworodka czy wdrożenie odpowiednich procedur medycznych - wyjaśnia ginekolog Łukasz Blukacz.

Badanie w kierunku nosicielstwa paciorkowców grupy B (GBS) jest również standardową procedurą wykonywaną w trzecim trymestrze, zwykle między 35. a 37. tygodniem ciąży. Paciorkowce B-hemolizujące mogą stanowić zagrożenie dla noworodka, wywołując ciężkie infekcje, takie jak sepsa, zapalenie płuc czy zapalenie opon mózgowych. Jeśli wynik testu GBS jest dodatni, podczas porodu podaje się antybiotyk w celu ochrony dziecka przed zakażeniem. 

- Te badania w trzecim trymestrze są kluczowe, ponieważ pozwalają na wczesne rozpoznanie potencjalnych zagrożeń, które mogą wpłynąć na przebieg porodu i zdrowie noworodka. Dzięki nim możliwe jest wdrożenie odpowiednich działań, które minimalizują ryzyko powikłań oraz zapewniają bezpieczeństwo zarówno matce, jak i dziecku - podkreśla. 

Inne badania laboratoryjne 

Podczas planowych wizyt w trakcie ciąży niezwykle ważne jest regularne monitorowanie stanu zdrowia przyszłej mamy poprzez kontrolne badania krwi oraz badanie ogólne moczu. 

- Morfologia krwi, wykonywana według zaleceń lekarza, pozwala ocenić kluczowe parametry, takie jak stężenie hemoglobiny, liczba czerwonych i białych krwinek czy płytek krwi. Jest to szczególnie istotne w kontekście zapobiegania anemii, która może rozwijać się u ciężarnych, oraz monitorowania ewentualnych stanów zapalnych - zwraca uwagę nasz ekspert. 

Równie istotne jest regularne badanie ogólne moczu, które pomaga wykryć infekcje układu moczowego, często występujące w ciąży, oraz monitorować obecność białka, co może być sygnałem rozwijającego się stanu przedrzucawkowego. 

Lekarz prowadzący dostosowuje częstotliwość tych badań do indywidualnych potrzeb pacjentki, uwzględniając takie czynniki jak wcześniejsze wyniki, samopoczucie czy obecność chorób współistniejących. Regularne badania umożliwiają wczesne wykrycie nieprawidłowości i szybkie wprowadzenie odpowiedniego leczenia. 

Ultrasonografia 

Podczas całej ciąży lekarz regularnie wykonuje badania ultrasonograficzne, które są kluczowe dla oceny rozwoju płodu oraz monitorowania stanu zdrowia matki. USG pozwala na ocenę podstawowych parametrów biometrycznych, takich jak długość kości udowej, obwód brzucha czy głowy dziecka, co pozwala śledzić jego prawidłowy wzrost i rozwój. Ważnym elementem badania jest także analiza budowy anatomicznej płodu, z naciskiem na wykładniki wad rozwojowych, takie jak nieprawidłowości w strukturze serca, nerek czy mózgu. 

Dodatkowo, ultrasonografia umożliwia ocenę układu krążenia płodu i przepływów krwi w naczyniach, co jest kluczowe dla monitorowania funkcjonowania serca dziecka. Lekarz ocenia również umiejscowienie łożyska, co pozwala wykryć ewentualne powikłania, takie jak łożysko przodujące. Stan szyjki macicy jest regularnie kontrolowany, aby ocenić ryzyko przedwczesnego porodu.

Wszystkie te elementy badania USG pozwalają na bieżąco monitorować rozwój ciąży i wdrażać odpowiednie interwencje w razie potrzeby. Dodatkowe badania ultrasonograficzne w ciąży, zwane badaniami prenatalnymi, są zalecane na różnych etapach ciąży w celu dokładniejszej oceny rozwoju płodu i wykrycia ewentualnych wad wrodzonych. 

- Obejmują one szczegółową analizę anatomii dziecka oraz różne testy biochemiczne, które pozwalają na określenie ryzyka wystąpienia wad genetycznych - podkreśla Łukasz Blukacz. 

W Polsce przeprowadza się trzy podstawowe badania prenatalne: 

11.–14. tydzień ciąży: 

Ocenia się przezierność karkową (NT), kość nosową oraz inne markery genetyczne. Wykonywany jest test biochemiczny PAPP-A, który wraz z badaniem USG pozwala na ocenę ryzyka wystąpienia zespołu Downa, zespołu Edwardsa i innych wad chromosomalnych. 

18.–22. tydzień ciąży: 

Tzw. "połówkowe" badanie prenatalne. Obejmuje szczegółową ocenę anatomii płodu, w tym mózgu, serca, nerek, kręgosłupa oraz kończyn. 
Badanie to pozwala na wykrycie większości dużych wad rozwojowych, takich jak wady serca, rozszczep kręgosłupa czy wady kończyn. 

28.–32. tydzień ciąży: 

Ocena wzrastania płodu, lokalizacji łożyska oraz ilości płynu owodniowego. Sprawdza się funkcje serca oraz przepływy krwi w naczyniach płodowych, co pozwala na wykrycie problemów z krążeniem. 

- Dodatkowe badania prenatalne umożliwiają dokładniejszą ocenę rozwoju płodu i określenie statystycznego ryzyka wystąpienia wad wrodzonych. Dzięki temu rodzice i lekarze mogą podjąć świadome decyzje dotyczące dalszej opieki medycznej oraz ewentualnego leczenia prenatalnego - tłumaczy nasz ekspert. 

W przypadku stwierdzenia podwyższonego ryzyka wad wrodzonych na podstawie badań prenatalnych, możliwe jest wykonanie dodatkowych testów diagnostycznych, które pozwalają na dokładniejszą ocenę stanu zdrowia płodu. Można zdecydować się na nieinwazyjne badanie wolno krążącego DNA płodowego (cffDNA) lub inwazyjne procedury diagnostyczne.

Badanie wolno krążącego DNA płodowego (cffDNA) 

To nowoczesne, nieinwazyjne badanie polega na analizie fragmentów DNA płodu, które krążą we krwi matki. Pobiera się próbkę krwi ciężarnej, a następnie analizuje się DNA płodu w celu wykrycia trisomii (np. zespół Downa, zespół Edwardsa, zespół Patau), a także określenia płci dziecka. 

- Test można wykonać już od 10. tygodnia ciąży, a jego skuteczność jest bardzo wysoka. Jest jednak badaniem przesiewowym, co oznacza, że w razie 
nieprawidłowego wyniku konieczne mogą być dodatkowe badania inwazyjne - objaśnia Łukasz Blukacz. 

Amniopunkcja 

Jest to inwazyjne badanie, w którym pobiera się próbkę płynu owodniowego (wody płodowe) z worka owodniowego. Zawiera on komórki płodowe, które są analizowane pod kątem nieprawidłowości chromosomowych (np. trisomie, monosomie), a także niektórych chorób metabolicznych i genetycznych. 

- Badanie to wykonuje się zwykle między 15. a 20. tygodniem ciąży, a jego dokładność wynosi prawie 100%. Choć amniopunkcja jest stosunkowo bezpieczna, niesie ze sobą niewielkie ryzyko powikłań, takich jak poronienie - przyznaje lekarz. 

Biopsja kosmówki (CVS) 

To badanie inwazyjne polegające na pobraniu próbki kosmówki – tkanki, z której rozwija się łożysko. Próbka jest analizowana pod kątem wad genetycznych i chromosomalnych. 

- Biopsję kosmówki wykonuje się zwykle między 10. a 14. tygodniem ciąży, co pozwala na wcześniejsze uzyskanie wyników niż w przypadku amniopunkcji. 

Ryzyko powikłań, w tym poronienia, jest minimalnie wyższe niż w przypadku amniopunkcji. 

Kordocenteza 

To badanie inwazyjne polegające na pobraniu próbki krwi płodowej bezpośrednio z pępowiny. Wykonuje się je zazwyczaj po 18. tygodniu ciąży w celu oceny kariotypu płodu, stanu jego zdrowia lub w przypadku podejrzenia anemii płodowej. 

- Badanie niesie za sobą większe ryzyko powikłań niż amniopunkcja, dlatego jest stosowane głównie w przypadkach, gdy inne metody diagnostyczne są niewystarczające - tłumaczy nasz ekspert. 

I dodaje:

- Badania te, choć niosą pewne ryzyko, dają bardzo precyzyjne wyniki, które pozwalają na podjęcie świadomych decyzji dotyczących dalszej opieki medycznej i ewentualnych interwencji. Decyzję o ich wykonaniu należy zawsze podejmować po konsultacji z lekarzem i w oparciu o indywidualne wskazania oraz preferencje rodziców. 

Dodatkowe badania 

W przypadku podejrzenia ryzyka stanu przedrzucawkowego, lekarz może zalecić badanie stosunku sFlt-1 do PlGF (indeks sFlt-1/PlGF), które jest nowoczesnym narzędziem diagnostycznym. Stan przedrzucawkowy to poważne powikłanie ciąży, objawiające się nadciśnieniem oraz uszkodzeniem narządów, szczególnie nerek i wątroby, co może stanowić zagrożenie zarówno dla matki, jak i dziecka. Wczesne wykrycie ryzyka pozwala na podjęcie odpowiednich kroków w celu jego monitorowania i leczenia. 

Czym są sFlt-1 i PlGF? Łukasz Blukacz tłumaczy: 

- To białka, które odgrywają istotną rolę w regulacji procesów angiogenezy, czyli tworzenia naczyń krwionośnych w łożysku. Prawidłowa równowaga między tymi czynnikami jest kluczowa dla prawidłowego rozwoju naczyń w łożysku, a tym samym dla dostarczania tlenu i substancji odżywczych do płodu. 

Dlaczego wykonuje się badanie indeksu sFlt-1/PlGF? 

- W ciąży zagrożonej stanem przedrzucawkowym równowaga między sFlt-1 a PlGF może być zaburzona. Poziom sFlt-1 rośnie, co blokuje działanie PlGF, hamując prawidłowy rozwój naczyń krwionośnych w łożysku. Badanie stosunku sFlt-1 do PlGF pozwala na ocenę, czy ryzyko stanu przedrzucawkowego jest podwyższone. Wysoki stosunek tych dwóch markerów może wskazywać na zagrożenie wystąpieniem tego stanu w niedalekiej przyszłości. 

Test sFlt-1/PlGF zaleca się w przypadku podejrzenia stanu przedrzucawkowego, zwłaszcza gdy pojawiają się wczesne objawy, takie jak nadciśnienie, białkomocz czy nieprawidłowe wyniki innych badań diagnostycznych. Dzięki temu badaniu możliwa jest wcześniejsza diagnoza i podjęcie działań, takich jak częstsze kontrole, podawanie leków przeciwnadciśnieniowych czy wcześniejsze zakończenie ciąży, jeżeli jest to konieczne. 

- Badanie to stanowi cenne narzędzie w ocenie ryzyka powikłań i pozwala na szybszą interwencję, co znacznie poprawia rokowania zarówno dla matki, jak i dziecka - dopowiada nasz ekspert. 

Kardiotokografia 

Kardiotokografia (KTG) to jedno z podstawowych badań stosowanych w monitorowaniu przebiegu ciąży, szczególnie w trzecim trymestrze oraz podczas porodu. Badanie to pozwala na jednoczesne rejestrowanie czynności serca płodu oraz skurczów macicy. Dzięki KTG lekarz może ocenić, czy płód rozwija się prawidłowo i jak reaguje na ewentualne skurcze. Badanie jest nieinwazyjne i bezpieczne, a regularne monitorowanie KTG pozwala w porę wykryć problemy, takie jak niedotlenienie płodu. 

- KTG wykonuje się zazwyczaj w ostatnich tygodniach ciąży oraz w trakcie porodu, aby monitorować reakcje dziecka na zmieniające się warunki. Ocenie podlega częstotliwość uderzeń serca, która powinna być adekwatna do aktywności płodu, a także regularność skurczów macicy. Jeśli zapis KTG wskazuje na nieprawidłowości, np. zbyt wolne lub przyspieszone bicie serca, może to być sygnał do podjęcia dalszych działań, takich jak wywołanie porodu lub cesarskie cięcie. KTG jest również stosowane w sytuacjach, gdy przyszła mama zgłasza zmniejszoną aktywność ruchową płodu - tłumaczy ginekolog. 

W ostatnich latach dostępne stały się również nowoczesne systemy umożliwiające zdalne monitorowanie KTG. 

- Urządzenia te pozwalają ciężarnej na wykonywanie badania w domu, a wyniki są przesyłane do lekarza w czasie rzeczywistym. Zdalne KTG zapewnia większy komfort pacjentce, pozwalając na częstsze i łatwiejsze monitorowanie stanu płodu, szczególnie w przypadku ciąż wysokiego ryzyka, gdzie regularna ocena KTG jest kluczowa dla bezpieczeństwa dziecka. 

Prawidłowy przebieg ciąży wymaga regularnego monitorowania zdrowia matki i dziecka poprzez odpowiednie badania diagnostyczne oraz stały kontakt z personelem medycznym. Na każdym etapie ciąży wykonywane są różnorodne badania – od podstawowych testów krwi i moczu, przez szczegółowe badania ultrasonograficzne, po monitorowanie kardiotokograficzne (KTG) w trzecim trymestrze. Wczesna diagnostyka pozwala wykryć nieprawidłowości, takie jak wady wrodzone, infekcje czy ryzyko stanu przedrzucawkowego, co umożliwia szybką reakcję i zmniejszenie ryzyka powikłań. 

Każda ciąża jest inna, dlatego plan badań dostosowywany jest do indywidualnych potrzeb pacjentki, z uwzględnieniem jej stanu zdrowia oraz ewentualnych czynników ryzyka. Regularne wizyty oraz konsultacje medyczne pozwalają na bieżąco monitorować stan zdrowia matki i dziecka, zwiększając bezpieczeństwo obu stron. Ważne jest, aby przyszłe mamy przestrzegały harmonogramu wizyt i zgłaszały wszelkie niepokojące objawy, co sprzyja zapewnieniu jak najlepszej opieki zdrowotnej w czasie ciąży.