Zaburzenia mowy. Pomoc musi być kompleksowa

Zaburzenia mowy. Kiedy język ogranicza

Każdemu z nas zdarzają się sytuacje, w których trudno nam się wysłowić, pustkę zapełniamy dźwiękami, pojawia sią jąkanie. To naprawdę nic niezwykłego. Niestety, jeśli te sytuacje są częste i utrudniają komunikację, mówimy o zaburzeniach mowy:

Terminem  „zaburzenia mowy”  określa się różne trudności związane z  mową. Mogą to być nieprawidłowości  w artykulacji głosek, nieprawidłowe brzmienie głosu, kłopoty z płynnością mowy, odpowiednim tempem głosu.  Wszystko to, co w mowie  utrudnia nam werbalną komunikację z drugim człowiekiem - wyjaśnia specjalistka w zakresie logopedii Kinga Frąckiewicz.

I precyzuje:

Możemy spotkać się z  wieloma zaburzeniami mowy.

Specjalistka wymienia:

Jednym z zaburzeń mowy jest „dyslalia” (z greckiego  „dys”-zaburzenie, „lalia”-mowa).  Jest to zaburzenie, które  charakteryzuje się nieprawidłową realizacją dźwięków  mowy. Najczęściej występuje u dzieci, przejawia się  opuszczaniem, zamienianiem na inne lub deformowaniem  wymawianych głosek. Może dotyczyć wielu dźwięków mowy.

Często spotykamy się z seplenieniem, które nieleczone u dzieci pozostaje w dorosłym życiu i jest  widoczne u dorosłych. Wyróżniamy seplenienie międzyzębowe i wargowo- zębowe. Polega na wysuwaniu czubka języka pomiędzy zęby lub wargi podczas mówienia. Przy seplenieniu bocznym strumień powietrza wydychanego podczas artykulacji  nie przepływa centralnie rowkiem językowym, ale jest nieprawidłowo kierowany do policzków, przez co brzmienie niektórych głosek nie jest miłe dla ucha, słychać charakterystyczny poszum w czasie ich wymawiania, często pojawia się przy tym nadmierne ślinienie i nie wygląda to estetycznie dla rozmówcy. To zaburzenie prowadzi  do  powstawania i pogłębiania się wad zgryzu, ponieważ język podczas mówienia i połykania napiera na zęby i je wykrzywia.

Afazja, czyli złożone zaburzenie sprawności językowej

Wstrząśnienie mózgu może być groźne. Działaj natychmiast

Czy aura migrenowa jest niebezpieczna?

Toksoplazmoza. Może być niebezpieczna

Choroba lokomocyjna u dorosłych i dzieci. Co robić, aby podróż nie była udręką

Zaprzestanie palenia papierosów. Dlaczego tak trudno zrezygnować z nikotyny?

Zaburzenia mowy. Przyczyny

Przyczyn zaburzeń mowy może być wiele. Mogą one być  anatomiczne, kiedy mamy nieprawidłową budowę aparatu artykulacyjnego, a więc  jednej lub większej ilości struktur biorących udział w kształtowaniu dźwięku:  języka, policzków, wędzidełek, podniebienia  twardego i miękkiego, warg, zębów, żuchwy.

Powodem zaburzeń mowy może być też niska sprawność tych struktur, wady słuchu, obniżony poziom inteligencji, wpływ środowiska i nieprawidłowe wzorce mowy ze strony osób z najbliższego otoczenia - wylicza specjalistka w zakresie logopedii Kinga Frąckiewicz.

Zaburzenia mowy. Mutyzm wybiórczy

Nie jest kłamstwem przekonanie, że komunikacja zaczyna się w głowie. Często tłem problemów logopedycznych są nieprzepracowane zaburzenia psychiczne:

Są  też takie  zaburzenia rozwoju mowy, które mogą mieć podłoże psychologiczne. Należy do nich mutyzm wybiórczy. Osoby z mutyzmem wybiórczym odczuwają silny lęk przed zabieraniem głosu w pewnych  sytuacjach społecznych.  Odzywają się tylko w otoczeniu  uznanym przez nie za bezpieczne, na przykład w domu i przy wybranych osobach. Obawiają się spotkań z ludźmi, podczas których wymaga się od nich werbalnego komunikowania się. Lęk jest tak mocno nasilony, że rezygnują z  odzywania się na przykład w szkole, co utrudnia im  osiąganie sukcesów i nawiązywania relacji z innymi osobami.

Zaburzenia mowy. Jąkanie

Innym zaburzeniem mowy, które wcale nie musi mieć podłoża psychologicznego, ale często prowadzi do poczucia obniżonej wartości u człowieka, który  się z nim boryka, jest jąkanie. 

Moi pacjenci, którzy się jąkają, mają często poczucie, że są uważane za osoby z obniżonym intelektem. Inteligentny młody mężczyzna, znający perfekcyjnie kilka języków żalił się podczas terapii, że jego szef nie rozmawia z nim bezpośrednio, tylko poprzez innych pracowników i że unika z nim kontaktu. Kobieta, która  się jąka czuje się źle z tym, że ludzie nie mają cierpliwości, żeby poczekać, aż skończy zdanie i dokańczają za nią wypowiedź, często błędnie. Mój kolejny pacjent rezygnuje z wyprowadzenia z błędu innych, kiedy  nazywają go nie jego imieniem. Głoska „t’  sprawia mu problem, zacina się na niej przedstawiając się, a kiedy inni zgadują,  że chodzi o imię Tomek, nie  ma śmiałości, żeby zaprzeczyć i dać sobie czas na artykulację swojego imienia - Tymon - odwołuje się do swojej praktyki logopedycznej Kinga Frąckiewicz.

Przepaść pomiędzy osobą borykającą się z jąkaniem a innymi, niemającymi tego problemu często pogłębia się.

Jąkające się osoby izolują się od innych, wypracowują strategie zastępcze  pomagające im łatwiej mówić ale niekoniecznie poprawiać komunikację. Stosują łatwiejsze wyrazy niekoniecznie pasujące do treści tego, co chcą powiedzieć. Wyręczają się znajomymi i rodziną  w sytuacjach, które wymagają  komunikowania się werbalnego. Mówią, że często odczuwają, frustrację, smutek, samotność, złość, zawstydzenie.

Z drugiej strony osoby, które nie doświadczają ich problemów, nie są  zazwyczaj  świadome tego, na czym jąkanie polega i jak  się zachować w kontakcie  z jąkającym.

Chcą pomóc, sprawić, żeby osoba z niepłynnością mowy się już nie męczyła i nie musiała mówić, więc przerywają jej wypowiedź, zgadują, co chce powiedzieć, mówią za nią.  To jeszcze bardziej pogarsza samopoczucie osoby jąkającej się - wyjaśnia ekspertka.

Jąkanie może być spowodowane wieloma czynnikami. 

Może być uwarunkowane genetycznie i dziedziczone. Może być skutkiem nieumiejętnego gospodarowania powietrzem podczas mówienia, nieprawidłowych wzorców oddechowych, może mieć przyczyny behawioralne oraz emocjonalne.

Jąkanie może manifestować się szeregiem elementów:

Jąkanie może przejawiać się: zacinaniem się podczas mówienia, czemu mogą towarzyszyć napięcia mięśniowe w różnych obszarach ciała, powtarzaniem głosek, wyrazów, przedłużaniem głosek, zbyt długimi pauzami podczas mówienia, przyśpieszonym (tachylalia) lub zwolnionym (bradylalia) tempem mowy, zaburzonym rytmem mowy, długimi wstawki pomiędzy głoskami  (embolofazje) -”yyy...,eee….,aaa….” - tłumaczy Kinga Frąckiewicz.

Zaburzenia mowy. Afazja

W wyniku udaru mózgu, wypadku, wskutek którego ulegają uszkodzeniu niektóre struktury w mózgu czy nowotworów zlokalizowanych w mózgu , może pojawić się zaburzenie mowy  nazywane „afazją”.

W wyniku afazji osoba, która  wcześniej nie miała problemów z porozumiewaniem się, staje się niezdolna do komunikowania się werbalnego. Osoba, która doznała afazji nie jest w stanie wypowiedzieć się (jest to rodzaj afazji ruchowej) albo przestaje rozpoznawać  znaczenia słów i nie  rozumie treści  tego, co się do niej mówi (afazja czuciowa). Rodzaj afazji zależy od lokalizacji uszkodzeń w mózgu - przekazuje specjalistka w zakresie logopedii.

I precyzuje:

Zazwyczaj mamy do czynienia z afazją mieszana, kiedy osoba chora ma trudności zarówno z nadawaniem jak i z odbiorem mowy.

Problemy z mową mogą pojawić się również u dzieci. Afazja dziecięca (dysfazja) występuje podobnie jak u dorosłych, na skutek  uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego.

W okresie okołoporodowym i od  pierwszych miesięcy życia dziecka do drugiego roku życia, a więc zanim dziecko rozwinęło mowę, stwierdza się  dysfazję  wrodzoną.  Dysfazję nabytą   diagnozuje się pomiędzy drugim a siódmym rokiem życia - tłumaczy ekspertka.

Zaburzenia mowy. „Mówienie przez nos”

Kiedy słyszymy, że osoba, z którą rozmawiamy  brzmi,  jakby miała katar, możemy mieć do czynienia z zaburzeniem mowy, które nazywamy „rynolalią”, inaczej „nosowaniem” - tłumaczy Kinga Frąckiewicz.

Barwa głosu u takiej osoby  jest nieprawidłowa, brzmi ona, jakby mówiła przez nos.

Podczas wymowy niektórych głosek w języku polskim jama nosowa i  nosogardziel nie są oddzielone od siebie. Są to głoski wymawiane z poszumem nosowym:”ą, ę, m, mi,n, ni”, co jest prawidłowe. Podczas wymowy innych głosek nie powinniśmy słyszeć nosowego poszumu. Jeśli jest słyszalny, głoski te nie są wymawiane prawidłowo. Przyczyny nosowania mogą być różne, występować na tle organicznym i funkcjonalnym, być wrodzone lub nabyte. Często przyczyną jest  rozszczep  podniebienia - wyjaśnia.

Zaburzenia mowy. Rozpoznanie i diagnoza

Niezwykle istotna jest diagnoza i rozpoznanie zaburzeń mowy i ich przyczyn.

Podczas rozpoznawania i diagnozowania zaburzeń mowy ważne jest  znalezienie  ich przyczyny, ponieważ  podobne objawy, mogą świadczyć o zupełnie różnych problemach u pacjentów. Potrzebny jest rzetelny wywiad z pacjentem i z jego rodziną, jeśli problem dotyczy dziecka - mówi Kinga Frąckiewicz.

Warto do tematu podejść interdyscyplinarnie i kompleksowo:

Ważna jest współpraca specjalistów ze sobą i wykluczenie zaburzeń, których objawy są podobne, dlatego logopeda  może poprosić  o konsultację u lekarza specjalisty, psychologa, foniatry, fizjoterapeuty czy ortodonty w celu wykluczenia na przykład uszkodzeń mózgu, zbadaniu poziomu intelektualnego, sprawdzenie napięcia mięśniowego i  wykonanie innych badań.

Jak wspierać osoby z zaburzeniem mowy

Osoby z najbliższego otoczenia mogą stworzyć przyjazny klimat, w którym ten, kogo dotyka zaburzenie mowy będzie się czuł bezpieczny i nieoceniany. Osoby, które mają zaburzenia mowy często czują się gorsze, ich poczucie własnej wartości  jest obniżone, nie czują, że mogą wpływać na swoje życie na tyle, na ile  chcą.

Specjalistka w zakresie logopedii Kinga Frąckiewicz podpowiada, jak możemy je wspierać w codziennym funkcjonowaniu:

1. Jeżeli chcemy wspierać takie osoby, nie stosujmy nacisków, mówiąc im: powtórz, powiedz to, postaraj się. Starajmy się nie umniejszać tego, co czują mówiąc: przecież nie ma się czego wstydzić, dasz radę.

2. Zachęcać do ćwiczeń z terapeutą, do ćwiczeń w domu.

3. Nie należy wyręczać takiej osoby w komunikowaniu się, nie przerywać jej wypowiedzi, żeby nie poczuła, że nie  inni nie mają dla niej czasu ani cierpliwości, nie   zgadywać tego, co myśli i  nie dokańczać wypowiedzi za nią, bo może poczuć się nieważna. 

4. Mówić otwarcie o problemie pacjenta, żeby widział , że  borykanie się z  nim nie jest powodem do wstydu.

Zaburzenia mowy. Terapia

Tak jak różne są zaburzenia mowy, tak różnego rodzaju terapie będą skuteczne dla konkretnego pacjenta. 

Rozpoczynając terapię logopedyczną, bardzo często należy równolegle skorzystać z pomocy innych specjalistów, żeby pojawiły się dobre efekty. Dzieci z  dyslalią  kierowane są przez logopedów na treningi słuchowe, kiedy mają trudności z rozróżnianiem dźwięków mowy lub na terapię sensoryczną. Kiedy obniżone lub podwyższone napięcie mięśniowe czy nieprawidłowa postawa ciała albo niewłaściwy tor oddechowy wpływają na funkcjonowanie aparatu mowy, wymaga to ćwiczeń z fizjoterapeutą - tłumaczy specjalistka logopedii.

Logopeda  może zastosować ćwiczenia artykulacyjne, fonacyjne, oddechowe, ćwiczenia  wzmacniające mięśnie aparatu artykulacyjnego, których uczy pacjenta, a także masaże aparatu artykulacyjnego poprawiające jego funkcjonowanie.

Często w gabinetach logopedycznych stosuje się metodę wspomagajacą terapię, jaka jest  kinezjotaping logopedyczny. Stosowanie plastrów stymuluje i pobudza mięśnie w obszarze ustno - twarzowym. Ma na przykład zastosowanie przy nieprawidłowej pozycji spoczynkowej języka, oddychaniu nieprawidłowym torem ustnym czy relaksacji żuchwy przy bruksizmie. Pacjenci mogą skorzystać z elektrostymulacji, która prowadzona jest w niektórych gabinetach logopedycznych. Taki zabieg jest polecany w celu stymulacji i wzmocnieniu  mięśni  twarzy, języka, warg, podniebienia miękkiego - przekazuje Kinga Frąckiewicz.

Terapię  dla osób  borykających się z jąkaniem się dobrze  jest połączyć ze wsparciem psychologa, a czasem fizjoterapeuty, który może być pomocny w reedukacji oddychania.  Tutaj dobrze sprawdza się forma terapii grupowej. 

Z kolei niezwykle istotny jest udział najbliższych w terapii mutyzmu:

W terapię mutyzmu wybiórczego prowadzoną przez psychologa powinna być zaangażowana cała rodzina oraz środowisko osoby z tym zaburzeniem.