Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD) - jak się objawia i kiedy konieczne jest leczenie?

Czym właściwie jest ChAD?

Prócz objawów manii, hipomanii lub depresji, bądź też stanów mieszanych występujących w przebiegu choroby obserwujemy również okresy remisji (okres schorzenia charakteryzujący się brakiem objawów chorobowych). Ilość występujących podtypów zaburzenia sprawia, że jest ono kłopotliwe do zdiagnozowania i zostaje często mylone z samodzielnie występującą depresją, a nawet schizofrenią. Każdy z nas doświadcza czasem smutku bądź euforii, ale duże nasilenie tych stanów i ich cykliczność odróżnia te fizjologiczne reakcje od ChAD.

Zaburzenia afektywne dwubiegunowe. Psychiatra: to choroba o wielu maskach

Jakie wyróżniamy podtypy?

• typ I: epizody depresji rozdzielone co najmniej jednym (lub kilkoma) epizodami manii,
• typ II: epizody depresji (zazwyczaj częstsze niż w typie I) rozdzielone jednym lub kilkoma epizodami hipomanii,
• typ III: epizody depresji nawracające, stany maniakalne/hipomaniakalne wywoływane zbyt silnym działaniem leków przeciwdepresyjnych - nie pojawiają się samoistnie, dochodzi do obsesji maniakalnych,
• typ III i półmania lub hipomania: zazwyczaj na skutek nadużycia alkoholu bądź innych substancji psychoaktywnych,
• choroba afektywna sezonowa: epizody depresji w miesiącach jesienno-zimowych, a epizody manii lub hipomanii w okresie wiosenno-letnim,
• cyklotymia: stan przewlekły, dystymia (przewlekła depresja) na przemian z hipomianią,
• „miękkie” spektrum choroby afektywnej dwubiegunowej: brak epizodów manii lub hipomanii, ale pewne cechy dwubiegunowości występują w odpowiedniej konfiguracji, liczbie i nasileniu,
• mania jednobiegunowa: wyłącznie nawracające stany maniakalne lub hipomaniakalne bez epizodów depresyjnych, postać rzadka.

W najczęstszych przypadkach epizody choroby następują po sobie raz w roku. Jeśli natomiast liczba nawrotów przekracza 4 w ciągu jednego roku, to mówimy o chorobie dwubiegunowej z szybką zmianą faz (rapid cycling). Gdy epizody choroby przechodzą jeden w drugi, bądź nawracają z bardzo dużą częstością (zmiana nastroju z depresyjnego na maniakalny (hipomaniakalny) lub odwrotnie w ciągu jednego dnia lub tygodnia, co kilka-, kilkanaście godzin), to określamy ten stan jako choroba afektywna dwubiegunowa z bardzo szybką zmianą faz (ultra rapid cycling).

Należy pamiętać, że częściej występują epizody depresyjne i czas ich trwania jest zazwyczaj dłuższy niż epizodów maniakalnych.

Kogo w szczególności może dotykać ChAD?

Z zebranych danych wynika, że zarówno mężczyźni, jak i kobiety chorują tak samo często. Początek choroby notuje się zazwyczaj przed ukończeniem 35. roku życia, co wpływa bardzo negatywnie na wiele istotnych aspektów życia pacjentów - funkcjonowanie w społeczeństwie i rodzinie, życie zawodowe, realizacja swojego potencjału intelektualnego.

Istnieją natomiast czynniki predysponujące do wystąpienia tego zaburzenia:

• biologiczne: tutaj w szczególności czynniki genetyczne, jeśli rozpoznano ChAD/depresję u jednego lub obojga rodziców (wtedy ryzyko choroby wynosi aż 75%),
• psychologiczne, społeczne i środowiskowe: tj. stresujące wydarzenia życiowe (np. utrata bliskiej osoby, wszelkie rewolucje w życiu rodzinnym, poród, a nawet zmiana pracy). Czynniki te mogą wyzwalać chorobę lub nasilać jej przebieg.

Warto podkreślić, że pojedyncze wymienione wyżej czynniki zazwyczaj nie warunkują rozwoju choroby, natomiast ich wzajemne współdziałanie, np. śmierć partnera i znaczne obciążenie genetyczne zwiększają podatność na jej wystąpienie.

Pamiętajmy, że satysfakcjonujące związki z bliskimi osobami, właściwy rytm dnia i nocy oraz umiarkowana aktywność fizyczna mają dodatni wpływ na stabilność psychiczną osoby cierpiącej na ChAD i należy o nie w szczególności zadbać.

Objawy ChAD

Na co zwłaszcza warto zwrócić uwagę?

Epizod depresyjny - objawy

• obniżenie nastroju,
• smutek,
• niemożność czerpania przyjemności z czynności, które dawniej sprawiały radość,
• przewlekłe zmęczenie,
• zaburzenia pamięci i koncentracji,
• zaburzenia apetytu,
• obniżony popęd seksualny,
• trudności ze wstawaniem rano z łóżka.

Liczba epizodów depresji jest zwykle większa niż epizodów manii u osób cierpiących na ChAD.

Dowiedz się więcej - przeczytaj artykuł o symptomach, diagnozowaniu i leczeniu depresji.

Epizod maniakalny - objawy

• znacznie podwyższony nastrój,
• uczucie szczęścia,
• nadpobudliwość,
• podwyższone libido (czasem dochodzi do aktów z przypadkowymi osobami, bez zabezpieczenia),
• gwałtowne przechodzenie stanów nadmiernej radości w drażliwość, agresję czy też wrogość,
• impulsywne działania (bez zastanawiania się nad konsekwencjami, mogą być niebezpieczne zarówno dla pacjenta, jak i dla jego otoczenia),
• słowotok,
• gonitwa myśli,
• nielogiczne wypowiedzi,
• brak krytycyzmu wobec swoich objawów, pacjent może mówić, że “nic mu nie jest”, “czuje się wspaniale, lepiej niż kiedykolwiek”, odrzuca pomoc,
• nadużywanie alkoholu i/lub innych substancji psychoaktywnych,
• nadmierny optymizm, nieadekwatnie wysoka samoocena,
• wyostrzenie zmysłów (chorzy odczuwają intensywniej barwy, dźwięki i smaki).

Manii towarzyszyć mogą także m.in. słabszy apetyt czy ograniczenie przyjmowania płynów. W konsekwencji dochodzi do spadku masy ciała i - na co warto zwrócić szczególna uwagę - odwodnienia i wyczerpania organizmu.

Epizod hipomaniakalny - objawy

Objawy hipomanii są zbliżone do tych występujących w manii, natomiast ich nasilenie jest o wiele mniejsze, nie prowadzą do skrajności oraz trwają krócej.

Wyróżniamy:

• podwyższenie nastroju i napędu psychoruchowego (z możliwością kontroli swoich zachowań i częściowym krytycyzmem wobec nich),
• zwiększoną radość z życia,
• zmniejszoną potrzebę snu,
• nieco przyspieszone tempo myślenia,
• zaburzenia koncentracji i uwagi, ale bez objawów wytwórczych,
• zwiększone poczucie siły i własnych możliwości, pacjent “ma czas na wszystko”,
• chory podejmuje się zadań, których nie kończy,
• działania i czyny są lekkomyślne,
• wszystkie zaplanowane czyny muszą być wykonane “tu i teraz”, w przeciwnym razie chory doświadcza frustracji, jest rozdrażniony,
• apetyt jest zwykle normalny, ale mogą pojawiać się okresy objadania się.

Epizody hipomanii nie zawsze muszą być objawem dwubiegunowości, niemniej jednak należy poddać się konsultacji i obserwacji psychiatrycznej. Zachowania hipomaniakalne często odbierane są pozytywnie przez otoczenie, bowiem osoby je przejawiające mogą wydawać się bardziej atrakcyjne towarzysko - zarażają optymizmem czy też z chęcią organizują zabawy/imprezy.

Epizod mieszany

W tym przypadku wymienione wcześniej objawy depresji i manii/hipomanii mogą występować jednocześnie, co jest szczególnie męczące dla chorego, jak i jego najbliższego otoczenia. Nastrój pacjenta zmienia się diametralnie w ciągu kilku chwil, np. zwiększonemu pobudzeniu psychoruchowemu towarzyszy uczucie smutku i utraty sensu życia.

Okres remisji

Czas, w którym chory nie przejawia dotychczasowych objawów (remisja pełna) lub występują one z o wiele mniejszym nasileniem i/lub nielicznymi objawami choroby (remisja niepełna).

Leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej

Głównym i podstawowym celem w terapii ChAD jest jej remisja, która zapewnia powrót do normalnego funkcjonowania (sprzed choroby).

Jako że schorzenie to ma charakter przewlekły i nawrotowy,  leczenie jest długotrwałe i wymagające ogromnych pokładów cierpliwości (często wiąże się z przyjmowaniem leków do końca życia). Terapią objęte jest leczenie zarówno pierwszego epizodu choroby, jak i jej kolejnych nawrotów, a także profilaktykę w zakresie przeciwdziałania nawrotom. Mówimy tutaj o leczeniu kompleksowym i wsparciu zarówno ze strony psychologa (w zakresie psychoterapii), jak i lekarza psychiatry (w zakresie farmakoterapii).

• Psychoterapia

W większości przypadków stosowana jest w okresach długotrwałych remisji. W przypadkach remisji niepełnej oraz podczas trwających epizodów jest oczywiście również zalecana, ale w formie wsparcia trwającej farmakoterapii. Warto także pomyśleć o działaniach nakierowanych na konkretne potrzeby pacjentów, np. rozwijanie umiejętności kontrolowania własnych zachowań.

Psychoterapia powinna zawierać także elementy psychoedukacji jako formy przekazywania choremu wiedzy na temat ChAD, uświadamianiu go o możliwych przejawach nawrotu choroby (tzw. zwiastuny choroby), aby pacjent wiedział jak postępować.

• Farmakoterapia

Przed zastosowaniem jakichkolwiek środków farmakologicznych w leczeniu ChAD należy skonsultować się z lekarzem psychiatrą, który stawia diagnozę, ustala dawkowanie i nadzoruje efekty terapii.

Najczęstszym wzorem leczenia w przewlekłej terapii farmakologicznej jest stosowanie leków stabilizujących nastrój, tj. sole litu, lamotrygina czy kwas walproinowy. Ich efekt skupia się na działaniu przeciwdepresyjnym, przeciwmaniakalnym, a także profilaktycznym. Coraz częściej zapisuje się dodatkowo  atypowe leki przeciwpsychotyczne, czyli aripiprazol, olanzepinę czy kwetiapinę. Podczas epizodów depresyjnych stosuje się czasami leki przeciwdepresyjne.

Gdy mamy do czynienia z nasiloną manią - zwykle włącza się do terapii haloperidol, zuklopentiksol czy pochodne benzodiazepiny (BDZ). Należy pamiętać, aby nie robić przerw podczas farmakoterapii (przyjmować je ciągle). Pominięcie dawek może skutkować pogorszeniem stanu.

Wielu chorych cierpiących na zaburzenia związane z choroba afektywną dwubiegunową nie zgłasza się do specjalisty bagatelizując problem. Większość z nich ma opory przed pójściem na terapię, czy też wstydzi się wizyty u psychiatry. Jedynie kompleksowe leczenie zapewnione przez wykwalifikowanych specjalistów może zagwarantować poprawę jakości życia z chorobą. Obecny postęp technologiczny gwarantuje opiekę psychologiczną i psychiatryczną także w formie zdalnej, bez wychodzenia z domu (online).

Czytaj także: Czy psychoterapia online to dobre rozwiązanie?

ChAD u dzieci i nastolatków

Diagnozowanie choroby afektywnej dwubiegunowej u dzieci wzbudza w środowisku medycznym wiele kontrowersji. Dzieci bowiem przejawiają inne objawy niż dorośli, a wiele z nich pokrywa się także z objawami innych zaburzeń, np. ADHD. Proces diagnozowania może więc ulec znacznemu wydłużeniu, ale podstawowych objawów nie należy bagatelizować (wszystkie dzieci doświadczają zmian nastroju, ale  zmiany spowodowane chorobą afektywną dwubiegunową są bardzo wyraźne - na przemian występujące epizody manii i depresji).

W przypadku nastolatków zachodzące w ich organizmie zmiany hormonalne zwykle powodują wahania nastrojów, ale jeśli obserwujemy objawy typowe dla ChAD warto się im przyjrzeć i w razie potrzeby skonsultować ze specjalistą.

Depresja a choroba afektywna dwubiegunowa

Jak odróżnić depresję jednobiegunową, czyli tę “klasyczną” od omawianej w ChAD? Uważa się, że depresja dwubiegunowa objawia się bardziej uciążliwie zarówno dla pacjenta, jak i dla osób z jego najbliższego otoczenia. W depresji jednobiegunowej najczęściej mamy do czynienia z bezsennością i spadkiem apetytu, w przeciwieństwie do dwubiegunowej, w której może dochodzić nawet do nadmiernego objadania się. Jak wspomniano wyżej - na ChAD chorują zarówno mężczyźni, jak i kobiety, z taką samą częstotliwością. Na depresję jednobiegunową natomiast zapada więcej kobiet.

Jak pomóc bliskiej osobie, która zmaga się z ChAD?

Podstawową kwestią w zakresie wsparcia bliskich cierpiących na ChAD jest samoedukacja w zakresie tej przypadłości w celu lepszego ich zrozumienia. Warto też zachęcać chorego do podjęcia umiarkowanej aktywności fizycznej (np. pływanie, taniec, spacer). Najważniejszym aspektem wydaje się być zasugerowanie konsultacji z psychologiem i/lub psychiatrą, a także wsparcie w trakcie trwającej terapii.