Zęby mądrości: kiedy warto je obserwować, a kiedy usuwać?

Jakie są główne funkcje i rola zębów mądrości w jamie ustnej?

- Zęby mądrości, czyli tzw. ósemki, to ostatnie zęby trzonowe w łuku zębowym człowieka. Zazwyczaj wyrzynają się między 17. a 25. rokiem życia, choć bywa, że pojawiają się później lub nie wyrastają wcale. Ich biologiczną funkcją było wspomaganie żucia surowego pokarmu w czasach, gdy nasi przodkowie nie dysponowali nożami, garnkami ani ogniem do obróbki żywności. Ósemki służyły więc jako dodatkowe narzędzie rozdrabniania twardych korzeni, mięsa i orzechów – wyjaśnia Marlena Blukacz.

Dziś ósemki są uznawane za atawizm, czyli cechę odziedziczoną po przodkach, która straciła swoje pierwotne znaczenie i nie pełni już istotnej funkcji. Ewolucja spowodowała zmniejszenie się szczęk, przez co ósemki często nie mają wystarczająco dużo miejsca, aby prawidłowo się rozwinąć.

- U części osób ósemki mogą działać podobnie jak inne zęby – wspomagać żucie i być w pełni funkcjonalne. Jednak jest to możliwe tylko wtedy, gdy mają wystarczająco dużo miejsca w jamie ustnej i prawidłowo się wyrżnęły. Taka sytuacja występuje u mniejszości populacji, dlatego tak wiele przypadków ósemek wiąże się z problemami stomatologicznymi, takimi jak stany zapalne, próchnica czy ucisk na sąsiednie zęby – podkreśla stomatolog.

Nazwa „zęby mądrości” ma swoje korzenie w starożytnych przekonaniach, związanych z wiekiem ich pojawiania się, który symbolizował nabycie dojrzałości i mądrości. Mimo że nazwa przetrwała do dziś, zęby te częściej przysparzają problemów niż niosą korzyści.

Dentysta dla dzieci na NFZ. Darmowa wizyta adaptacyjna dla 3-latków

Nowe świadczenia u dentysty na NFZ. Co się zmienia?

Nowoczesna stomatologia estetyczna – jak dzisiaj wygląda wybielanie, licówki i bonding?

Nadmierne wydzielanie śliny. Przyczyny, objawy i leczenie

Próchnica – czy zawsze kończy się usunięciem zęba?

Kiedy zęby mądrości powinny być usunięte, a kiedy można je pozostawić?

Decyzja o usunięciu ósemek jest indywidualna i zależy od ich położenia, stopnia wyrżnięcia oraz wpływu na zdrowie jamy ustnej.

- Zęby te najczęściej usuwa się, gdy wyrzynają się pod niewłaściwym kątem, powodują ból, nacisk na sąsiednie zęby lub prowadzą do stanów zapalnych. Usunięcie zaleca się również wtedy, gdy ósemki nie mają wystarczająco dużo miejsca w łuku zębowym, co może skutkować ich zatrzymaniem w kości – czyli tzw. zębami zatrzymanymi - tłumaczy Marlena Blukacz.

Wskazaniem do ekstrakcji jest także próchnica, trudna do leczenia ze względu na utrudniony dostęp, czy nawracające zapalenie kaptura dziąsłowego (pericoronitis).

- Kolejnym powodem są względy ortodontyczne - obecność ósemek może utrudniać leczenie aparatem lub prowadzić do stłoczenia zębów przednich po zakończonym leczeniu - dodaje ekspertka.

Z kolei ósemki można pozostawić, jeśli są w pełni wyrżnięte, prawidłowo ustawione i nie powodują problemów.

- Takie zęby muszą być jednak regularnie kontrolowane – zaleca się okresowe badania RTG, by ocenić ich stan korzeni i otaczającej kości. Nawet zdrowa ósemka może w przyszłości sprawiać problemy, dlatego warto być czujnym - podkreśla lekarz.

Jakie objawy wskazują na konieczność usunięcia zębów mądrości?

Najczęstszy objaw to ból w tylnej części jamy ustnej, szczególnie przy gryzieniu lub szczotkowaniu, często promieniujący do ucha, żuchwy czy szyi.

- Objawy te mogą wskazywać na stan zapalny tkanek otaczających częściowo wyrżniętą ósemkę, zwany zapaleniem kaptura dziąsłowego - mówi Marlena Blukacz.

Inne sygnały alarmowe to obrzęk dziąseł lub twarzy, trudności w otwieraniu ust, nieprzyjemny zapach i posmak ropy.

- Te symptomy mogą sugerować zakażenie lub ropień, które mogą rozprzestrzenić się na inne struktury twarzoczaszki – dodaje stomatolog.

Nawracające krwawienia dziąseł oraz objawy ortodontyczne, jak przesuwanie się i stłoczenie zębów, także wymagają konsultacji.

Zdjęcia rentgenowskie pomagają wykryć ukryte problemy, takie jak torbiele czy resorpcja korzeni sąsiednich zębów.

Czy usunięcie zębów mądrości jest bolesne?

Zabieg wykonywany jest w znieczuleniu miejscowym, więc ból podczas usuwania nie występuje.

- W trudniejszych przypadkach, np. przy zatrzymanych ósemkach, możliwe jest zastosowanie znieczulenia ogólnego lub sedacji, szczególnie w warunkach chirurgii szczękowej - informuje Marlena Blukacz.

Po zabiegu mogą pojawić się obrzęk, lekki ból i trudności w otwieraniu ust, które utrzymują się zwykle 2–5 dni.

- Ból najczęściej pojawia się po ustąpieniu znieczulenia, ale skutecznie można go łagodzić za pomocą zaleconych leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych - dodaje ekspertka.

W cięższych przypadkach rekonwalescencja trwa do 10–14 dni.

Kluczowe są zalecenia pozabiegowe: unikanie płukania jamy ustnej przez pierwsze 24 godziny, spożywanie chłodnych, miękkich pokarmów oraz dbanie o higienę jamy ustnej z zachowaniem ostrożności. Nowoczesna stomatologia minimalizuje dolegliwości i skraca czas gojenia.

Potencjalne komplikacje związane z pozostawieniem ósemek

Pozostawienie zębów mądrości, szczególnie tych zatrzymanych lub częściowo wyrżniętych, może prowadzić do przewlekłych stanów zapalnych, obrzęków, ropni, a także torbieli zębopochodnych, które niszczą kość szczęki lub żuchwy.

- Torbiele te przez długi czas mogą nie dawać objawów, a ich wykrycie możliwe jest jedynie na zdjęciu rentgenowskim - podkreśla Marlena Blukacz.

Długotrwały nacisk ósemki na sąsiedni ząb może powodować jego resorpcję i konieczność usunięcia obu zębów. Ponadto nieprawidłowo ustawione ósemki mogą wywołać przesunięcia i stłoczenia zębów, a trudności w ich oczyszczaniu zwiększają ryzyko próchnicy i chorób przyzębia.

Regularne kontrole stomatologiczne i badania RTG to najlepsza forma profilaktyki.

Czy istnieją alternatywy dla usuwania zębów mądrości?

- W przypadku, gdy zęby mądrości są w pełni wyrżnięte, ustawione prawidłowo i nie sprawiają problemów, leczenie zachowawcze może być jak najbardziej zasadne. Oznacza to regularne kontrole u stomatologa, dokładne oczyszczanie tej okolicy oraz ewentualne leczenie próchnicy lub chorób dziąseł - mówi Marlena Blukacz.

Procedury takie jak nacięcie dziąsła (gingiwektomia) czy usunięcie „kaptura” mogą zmniejszyć ryzyko zapaleń, choć nie eliminują go całkowicie. Leczenie kanałowe ósemek jest możliwe, ale ze względu na ich budowę bywa trudne i rzadko wykonywane.

W przypadkach problematycznych usunięcie pozostaje najskuteczniejszym rozwiązaniem.