Prolaktyna u kobiet. Kiedy warto zrobić badanie?

Co to jest prolaktyna? Rola prolaktyny w organizmie kobiety

Prolaktyna to hormon wytwarzany przez przysadkę mózgową, który odgrywa kluczową rolę w organizmie zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Nasz ekspert, ginekolog Łukasz Blukacz tłumaczy:

U kobiet, prolaktyna jest szczególnie znana ze swojej roli w procesie laktacji, czyli produkcji mleka matki. Wpływa na rozwój gruczołów piersiowych w czasie ciąży i stymuluje produkcję mleka po porodzie. Hormon ten nie tylko umożliwia karmienie piersią, ale również wspiera matkę w tej ważnej roli, przyczyniając się do wzmocnienia więzi między matką a dzieckiem.

I dodaje:

Oprócz regulowania laktacji, prolaktyna ma również inne istotne funkcje w organizmie kobiety. Wpływa na różnorodne aspekty zdrowia reprodukcyjnego, w tym na cykl menstruacyjny i owulację. Prolaktyna ma zdolność modulowania odpowiedzi układu odpornościowego i może wpływać na metabolizm. Chociaż jej dokładne role w tych procesach są nadal badane, wiadomo, że utrzymanie prawidłowego stężenia prolaktyny jest ważne dla ogólnego zdrowia i dobrego samopoczucia.

Dlatego też, w przypadku jakichkolwiek objawów niepokojących lub pytań dotyczących prolaktyny, zaleca się konsultację z lekarzem, który może zlecić odpowiednie badania i, w razie potrzeby, zaproponować leczenie.

Zdrowie intymne i higiena. O czym trzeba wiedzieć?

Poród naturalny czy cesarskie cięcie? Kto podejmuje decyzję?

Antykoncepcja po porodzie. Kiedy zacząć stosować?

Badanie prolaktyny. Kiedy jest zalecane?

Badanie stężenia prolaktyny w organizmie kobiety może być zalecane w różnych sytuacjach, głównie wtedy, gdy istnieją objawy lub stan, które mogą wskazywać na zaburzenia związane z tym hormonem. Do najczęstszych wskazań do przeprowadzenia takiego badania należą:

• Zaburzenia miesiączkowania: nieprawidłowości w cyklu, takie jak brak miesiączki (amenorrhea) czy nieregularne cykle, mogą być spowodowane przez nadmierną produkcję prolaktyny.
• Problemy z płodnością: kobiety, które mają trudności z zajściem w ciążę, mogą mieć badanie stężenia prolaktyny, jako część diagnostyki niepłodności, ponieważ nadmiar prolaktyny może hamować owulację.
• Mlekotok (galaktorea): wydzielanie mleka z piersi u kobiet, które nie są w ciąży ani nie karmią piersią, może być wykładnikiem hiperprolaktynemii.
• Objawy związane z niedoborem estrogenów: takie jak uderzenia gorąca czy suchość pochwy, zwłaszcza jeśli występują w młodym wieku, mogą być powiązane z wysokim stężeniem prolaktyny.
• Objawy spowodowane guzem przysadki: np. bóle głowy czy zaburzenia widzenia, mogą sugerować obecność prolaktinomy, czyli łagodnego guza przysadki, który produkuje prolaktynę.
• Ocena funkcji przysadki mózgowej: szczególnie po urazach głowy, operacji czy radioterapii w obrębie obszaru przysadki.

Jak wygląda badanie prolaktyny? Jak się przygotować?

Badanie prolaktyny polega na pomiarze stężenia tego hormonu we krwi. Jest to stosunkowo proste badanie, które jednak wymaga pewnego przygotowania, aby wyniki były wiarygodne. Oto kilka wskazówek, jak się przygotować do badania prolaktyny:

• Prolaktyna jest hormonem, którego stężenie naturalnie waha się w ciągu dnia. Najczęściej badanie wykonuje się rano, zazwyczaj 1-2 godziny po przebudzeniu, kiedy to stężenie prolaktyny jest stosunkowo stabilne i nieco niższe, niż o innych porach dnia.
• Zaleca się, aby przed badaniem pozostać na czczo przez 8-12 godzin. Woda jest dozwolona, ale należy unikać jedzenia, picia kofeiny czy palenia tytoniu przed pobraniem krwi.
• Zarówno intensywny wysiłek fizyczny, jak i stres mogą tymczasowo podnieść stężenie prolaktyny. Dlatego zaleca się unikanie ciężkich ćwiczeń oraz sytuacji stresowych przed badaniem.
• Przed pobraniem krwi zaleca się 15-30 minut spoczynku w pozycji siedzącej, ponieważ zmiana pozycji z leżącej na siedzącą może podnieść stężenie prolaktyny.
• Niektóre leki mogą wpływać na stężenie prolaktyny. Koniecznie należy poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach, w tym o lekach bez recepty, suplementach diety czy ziołach.
• Ponieważ aktywność seksualna może podnieść stężenie prolaktyny, zaleca się jej unikanie na kilka godzin przed badaniem.

Pamiętać należy, że ważne jest ścisłe przestrzeganie zaleceń lekarza przed wykonaniem badania.

Lekarz może dostosować wytyczne przygotowania do badania w zależności od stanu zdrowia i innych czynników. Wyniki badania należy zawsze interpretować w kontekście innych badań, objawów i ogólnego stanu zdrowia, a najlepiej, jeśli zrobi to lekarz prowadzący - tłumaczy ginekolog Łukasz Blukacz.

Badanie prolaktyny. Interpretacja wyników

Interpretacja wyników badania stężenia prolaktyny powinna być zawsze przeprowadzana przez lekarza, który bierze pod uwagę nie tylko sam wynik, ale także objawy pacjenta, historię choroby, wyniki innych badań oraz ogólny stan zdrowia.

Normalny zakres stężeń prolaktyny może się różnić w zależności od laboratorium. Zazwyczaj wynosi on dla kobiet 3-29 ng/mL, ale te wartości mogą się różnić. Ważne jest, aby odnieść wyniki do zakresów referencyjnych podanych przez laboratorium, które przeprowadziło badanie - podkreśla nasz ekspert.

I dopowiada:

Stężenia prolaktyny powyżej normy (hiperprolaktynemia) mogą wskazywać na różne stany, w tym ciążę, laktację, stres, stosowanie niektórych leków (np. antypsychotyków, antydepresantów), choroby przysadki mózgowej (np. prolaktinoma), choroby tarczycy, czy zaburzenia w funkcjonowaniu narządów takich jak wątroba czy nerki. Dokładna przyczyna wymaga dokładnej diagnostyki.

Zazwyczaj mniejszy problem kliniczny niż wysokie stężenie, niskie wartości prolaktyny mogą być związane z pewnymi stresującymi sytuacjami, przyjmowaniem leków obniżających stężenie prolaktyny lub chorobami przysadki.

Samo stężenie prolaktyny, choć ważne, nie daje pełnego obrazu bez uwzględnienia objawów klinicznych, historii medycznej pacjenta, wyników innych badań (np. badań obrazowych przysadki mózgowej, testów funkcji tarczycy) oraz oceny ogólnego stanu zdrowia. Czynniki takie jak stres, intensywny wysiłek fizyczny, a nawet błędy w przygotowaniu do badania mogą wpływać na wyniki, co należy brać pod uwagę przy interpretacji - przyznaje Łukasz Blukacz.

Zawsze zaleca się omówienie wyników badania z lekarzem. Tylko specjalista może prawidłowo zinterpretować wyniki w kontekście szerokiego obrazu zdrowia pacjenta i w razie potrzeby zlecić dalszą diagnostykę lub leczenie.

Właściwa interpretacja badań prolaktyny bezwzględnie wymaga znajomości mechanizmu regulacji wydzielania tego hormonu, ale również zasady działania oznaczeń laboratoryjnych wykorzystywanych przy badaniu stężenia prolaktyny. Na szczególną uwagę zasługują:

• Makroprolaktynemia - stan, w którym we krwi występuje nadmierna ilość makroprolaktyny – dużych cząsteczek prolaktyny. Prolaktyna normalnie krąży we krwi w różnych formach, w zależności od jej wielkości i struktury. Najczęściej występująca forma to monomer prolaktyny (mała prolaktyna), która jest biologicznie aktywna i odpowiada za większość efektów fizjologicznych tego hormonu. Makroprolaktyna (duża

prolaktyna) to większa cząsteczka, która powstaje przez połączenie prolaktyny z innym białkiem – immunoglobuliną.

Makroprolaktyna ma ograniczoną aktywność biologiczną w porównaniu z monomeryczną formą prolaktyny. Mimo że może być obecna w wysokich stężeniach we krwi, zwykle nie wywołuje typowych objawów związanych z nadmiarem prolaktyny, takich jak zaburzenia menstruacyjne, galaktorea czy problemy z płodnością. Może być błędnie diagnozowana jako hiperprolaktynemia (nadmierna produkcja prolaktyny), ponieważ standardowe testy mierzą łączne stężenie prolaktyny we krwi, nie rozróżniając między jej formami. Aby stwierdzić makroprolaktynemię, konieczne jest przeprowadzenie dodatkowego testu, zwanego testem polietylenoglikolu (PEG), który pomaga oddzielić makroprolaktynę od biologicznie aktywnej formy prolaktyny.

• Efekt haka (ang. high-dose hook effect), to zjawisko, które może wystąpić w niektórych rodzajach testów immunologicznych, w tym w badaniu stężenia prolaktyny. Jest to potencjalna przyczyna fałszywie niskich wyników pomiaru, kiedy w próbce jest bardzo wysokie stężenie mierzonego analitu (w tym przypadku prolaktyny).

W testach immunologicznych, takich jak testy immunoenzymatyczne (ELISA), używane są przeciwciała do wykrywania i pomiaru stężenia konkretnych substancji w próbce krwi. Gdy stężenie analitu jest bardzo wysokie, może dojść do nasycenia przeciwciał, co oznacza, że wszystkie miejsca wiążące na przeciwciałach zostają zajęte. Efekt haka jest szczególnie istotny w diagnostyce guzów przysadki produkujących prolaktynę (prolaktinoma), które mogą prowadzić do bardzo wysokich stężeń prolaktyny we krwi. W takich przypadkach, jeśli nie uwzględni się możliwości wystąpienia efektu haka, wynik badania może nieprawidłowo sugerować normalne lub tylko nieznacznie podwyższone stężenie prolaktyny, co może prowadzić do błędnej diagnozy i opóźnienia właściwego leczenia.

Podwyższona prolaktyna. Leczenie

W przypadku stwierdzenia nieprawidłowych wyników stężenia prolaktyny, dalsze postępowanie zależy od wielu czynników, w tym od stopnia odchylenia od normy, obecności objawów, a także od wyników innych badań.

Pierwszym krokiem jest szczegółowe omówienie wyników z lekarzem, który może zadać dodatkowe pytania dotyczące objawów, historii medycznej, stylu życia pacjenta oraz przyjmowanych leków, aby ustalić potencjalną przyczynę zaburzeń stężenia prolaktyny. Czasami zaleca się powtórzenie badania, aby wykluczyć błędy laboratoryjne czy wpływ czynników zewnętrznych (np. stresu, diety) - objaśnia ginekolog Łukasz Blukacz.

W zależności od wyników i objawów, lekarz może zlecić dodatkowe badania, takie jak: - badania funkcji innych gruczołów (np. tarczycy),

• badania obrazowe (np. rezonans magnetyczny przysadki mózgowej) w celu wykluczenia guzów przysadki,
• badania stężeń innych hormonów,
• wykonanie testu czynnościowego z metoclopramidem.

Niektóre leki mogą wpływać na stężenie prolaktyny, więc lekarz może zaproponować ich zmianę lub dostosowanie dawkowania w zależności od stanu zdrowia pacjentki i wskazań do kontynuacji, modyfikacji lub przerwania aktualnie stosowanego leczenia.

Jeśli zostanie zidentyfikowana konkretna przyczyna hiperprolaktynemii, tak jak guz przysadki (prolaktynoma) czy zaburzenia funkcji przysadki, leczenie będzie skierowane na konkretną przyczynę. W przypadkach łagodnych i bezobjawowych, lekarz może zalecić regularne monitorowanie stężeń prolaktyny oraz innych parametrów zdrowia w określonych odstępach czasu - zauważa nasz ekspert.

Leczenie hiperprolaktynemii zależy od jej przyczyny, objawów, a także od indywidualnych celów terapeutycznych, takich jak przywrócenie płodności. Główną strategią leczenia jest obniżenie stężenia prolaktyny w surowicy, złagodzenie objawów i leczenie ewentualnych przyczyn podstawowych, takich jak guzy przysadki.

Najczęściej stosowane leki w leczeniu hiperprolaktynemii to agoniści receptora dopaminowego. Działają poprzez naśladowanie działania dopaminy, neurotransmitera, który naturalnie hamuje wydzielanie prolaktyny przez przysadkę mózgową - wyjaśnia ginekolog.

Leczenie hiperprolaktynemii wymaga regularnego monitorowania stężenia prolaktyny we krwi oraz dostosowywania dawek leków w zależności od odpowiedzi na leczenie i występowania skutków ubocznych.

W niektórych przypadkach, zwłaszcza gdy guz przysadki (prolaktinoma) jest oporny na leczenie farmakologiczne, niewłaściwie reaguje na leki lub powoduje objawy związane z uciskiem, może być konieczne leczenie chirurgiczne lub radioterapia - kończy.