RTG, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny. Jak przygotować się do badania?

Badania obrazowe. Kiedy zleca je lekarz?

Trudno dziś wyobrazić sobie medycynę bez możliwości wykonania badań obrazowych. Stanowią narzędzie profilaktyki medycznej, diagnostyki i kontroli stanu zdrowia. Jak wyjaśnia nasz ekspert, radiolog - dr n. med. Maciej Cebula, przez badania obrazowe należy rozumieć:

Grupę metod diagnostycznych, które polegają na wizualizacji wnętrza ciała pacjenta. Można je podzielić na metody wykorzystujące promieniowanie jonizujące, takie jak rentgenodiagnostyka konwencjonalna (RTG) czy tomografia komputerowa (TK), lub pozbawione go, jak ultrasonografia (USG) czy rezonans magnetyczny (MRI). 

Inny istotny podział wskazuje na metody ukazujące jedynie strukturę tkanek, jak wymienione powyżej RTG, TK czy MRI, i na metody medycyny nuklearnej, które mówią o aktywności metabolicznej tkanek, przykładowo scyntygrafia lub PET.

Lekarz decyduje się na skorzystanie z metod diagnostyki obrazowej w bardzo różnych sytuacjach klinicznych. To przede wszystkim:

• badania przesiewowe, przykładowo RTG klatki piersiowej wykonywane podczas badań medycyny pracy,
• wstępna diagnostyka, podczas gdy lekarz podejrzewa istnienie choroby i chce potwierdzić lub wykluczyć rozpoznanie, jak USG przy podejrzeniu kamicy pęcherzyka żółciowego, RTG w podejrzeniu złamań kości, TK w podejrzeniu guza płuca czy MR w podejrzeniu chorób neurodegeneracyjnych mózgu,
• monitorowanie przebiegu choroby, jak TK lub MR w trakcie leczenia chorób nowotworowych,
• poszukiwanie nawrotu choroby nowotworowej, jak w przypadku kontrolnych badań TK lub MR.

Badania te są wykorzystywanie także w monitorowaniu procesów fizjologicznych, gdzie chyba najpowszechniejszym jest zastosowanie USG do oceny płodu w trakcie ciąży - podsumowuje doktor Maciej Cebula.

Udar mózgu – jak rozpoznać pierwsze objawy?

Rezonans magnetyczny

Nasz ekspert niezwykle obrazowo wyjaśnia czym jest badanie rezonansem magnetycznym i w diagnozie jakich schorzeń jest wykonywane.

Badania rezonansu magnetycznego oparte są na wykorzystywaniu pola magnetycznego o znacznej sile, wielokrotnie większej niż pole magnetyczne kuli ziemskiej oraz fal radiowych. Jest to znaczące uproszczenie tematu, jednak o maszynie rezonansu magnetycznego możemy myśleć jak o ogromnym elektromagnesie połączonym z radiem. Metoda ta, ze względu na brak wykorzystania promieniowania jonizującego jest uznawana za jedną z bezpieczniejszych metod diagnostyki obrazowej - tłumaczy dr n. med. Maciej Cebula.

Jej możliwości są bardzo szerokie, gdyż umożliwia diagnostykę praktycznie dowolnego elementu ciała pacjenta. 

Obecne zastosowania obejmują, między innymi, diagnostykę chorób układów nerwowego, krążenia, pokarmowego czy mięśniowo-szkieletowego - precyzuje.

Metoda ta może być także bezpiecznie wykorzystywana w diagnostyce kobiet ciężarnych, a także płodu. 

Niestety są również wyraźne przeciwwskazania do badania z wykorzystaniem rezonansu magnetycznego:

Przeciwwskazania do wykonania badania obejmują przede wszystkim elektronikę w ciele pacjenta (elektrostymulatory czy implanty ślimakowe),  a także metaliczne ciała obce o nieznanym składzie (metaliczne opiłki, protezy starego typu) - wylicza je lekarz.

A co z tatuażami? Czy one również uniemożliwiają badanie z wykorzystaniem tej metody?

Co do zasady tatuaże wykonywane w profesjonalnych studiach nie stanowią przeciwwskazania do badania - wyjaśnia ekspert.

Rezonans magnetyczny. Jak przebiega badanie?

Badanie rezonansu magnetycznego jest badaniem bezinwazyjnym, a przez to bezbolesnym. Jak przebiega:

Pacjent zgłasza się na badanie na czczo, z aktualnym badaniem poziomu kreatyniny w krwi w przypadku badań z podaniem dożylnym kontrastu. Następnie proszony jest o pozostawienie w specjalnie przygotowanym pomieszczeniu wszystkich metalicznych rzeczy – jest to niezwykle istotne, gdyż wejście z tego typu przedmiotem do pomieszczenia gdzie stoi rezonans magnetyczny może być niebezpieczne - wyjaśnia doktor Maciej Cebula.

W kolejnym kroku przechodzi się do pomieszczenia, gdzie znajduje się maszyna rezonansu magnetycznego, a technik kładzie badanego na specjalnym stole. Tam badany może poczuć zaskoczenie, zostanie wyposażony w zatyczki do uszu lub ochronne słuchawki:

Ze względu na głośną pracę większości maszyn tego typu pacjent otrzymuje specjalne zatyczki do uszu, aby zwiększyć komfort badania. Zwykle wręczana jest mu także specjalna gruszka, której naciśnięcie informuje techników znajdujących się poza pomieszczeniem, że coś jest nie tak – pozwala to na przerwanie badania - tłumaczy.

Magnes maszyny ma kształt pączka typu amerykańskiego, a w obręb centralnego otworu wsuwana jest badana okolica, zatem głowa w badaniach głowy, tułów w badaniu jamy brzusznej.

Badanie trwa od kilkunastu do kilkudziesięciu minut, w zależności od kierunku przeprowadzanej diagnostyki - wyjaśnia lekarz specjalista.

Podczas badania należy pamiętać o kilku niezwykle istotnych zasadach:

Najbardziej istotnymi aspektami jest leżenie nieruchomo podczas badania, co pozwala na redukcję artefaktów uzyskiwanych obrazów oraz wykonywanie słyszanych poleceń, co znów zapewnia krótsze trwanie badania - tłumaczy radiolog.

Z istotnych aspektów może warto wspomnieć, że w pomieszczeniu zwykle jest dość chłodno, co wynika z konieczności zapewnienia odpowiednich warunków pracy maszyny.  Po badaniu pacjent jest wyprowadzany z pomieszczenia przez technika. Badanie jest bezbolesne i raczej komfortowe, w przypadku wystąpienia dolegliwości bólowych w trakcie jego trwania należy niezwłocznie poinformować o tym personel nadzorujący. Czas oczekiwania na wynik badania rezonansem magnetycznym uzależniony jest od możliwości placówki.  

Trudno go jednoznacznie określić. Okres ten zależy od placówki i trybu jej pracy. Aktualnie w większości miejsc czas oczekiwania na wynik liczony jest w tygodniach, co w większości wypadków wynika z niedoboru lekarzy radiologów, którzy badania opisują - wyjaśnia dr n. med. Maciej Cebula.

Rezonans magnetyczny. Jak pacjent powinien przygotować się do badania?

Ze względu na rozliczne możliwości diagnostyki w badaniu rezonansu magnetycznego, przedstawienie wszystkich zaleceń jest niemożliwe. 

Pacjent rejestrując się na badanie otrzymuje zalecenia, do których powinien się zastosować. Z uniwersalnych rad sugerowałbym zabranie ze sobą dowodu osobistego, włożenie prostych ubrań bez metalowych dodatków, a także dobre nawodnienie dzień przed badaniami z podaniem kontrastu dożylnego - tłumaczy nasz ekspert.

Tomografia komputerowa

Kolejnym często wykonywanym badaniem obrazowym jest tomografia komputerowa.

Tomografia komputerowa, w skrócie TK, jest tak naprawdę rozwinięciem RTG. Metoda ta opiera się na promieniowaniu jonizującym, a aparat to tak naprawdę układ jednej lub dwóch lamp rentgenowskich oraz kilku rzędów detektorów, które podczas badania wirują wokół ciała pacjenta. Z perspektywy pacjenta cały proces jest praktycznie niewidoczny, gdyż aparatura jest schowana w obrębie gantry, czyli kolistego elementu aparatu TK, do którego wsuwana jest badana część ciała - wyjaśnia nasz ekspert.

Otrzymywany obraz surowy najczęściej przypomina skórkę z obieranego jabłka i byłby trudny do interpretacji, więc w kolejnym kroku jest on rekonstruowany przez komputer, celem uzyskania pełnego obrazu anatomicznego. 

Efektem końcowym jest możliwość uzyskania pełnego modelu obrazowanego fragmentu ciała, co pozwala na dokładniejszą ocenę, niż w RTG - podsumowuje Maciej Cebula.

Tomografia komputerowa. Jak przebiega badanie?

Pacjent zgłasza się na badanie z pewnym wyprzedzeniem, wypełnia odpowiednią dokumentację, a w przypadku badań z podaniem kontrastu dożylnego przedstawia bieżący wynik oznaczenia kreatyniny we krwi. 

W przypadku badań z podaniem kontrastu lub badań układu pokarmowego pacjent powinien na badanie przybyć na czczo, co oznacza minimum 6 godzin bez przyjmowania pokarmów stałych. Istnieją badania, przykładowo enterokliza, które wymagają dodatkowego przygotowania, o którym pacjent zostanie poinformowany w momencie rejestracji. Następnie pacjent jest zapraszany do kabiny, w której ściąga nadmiarową odzież, a także elementy metaliczne, które powodują artefakty na obrazie i obniżają wartość diagnostyczną badania - precyzuje nasz rozmówca.

W kolejnym kroku technik zaprasza pacjenta do pomieszczenia z aparatem TK i układa w odpowiedni sposób na stole. 

Następnie pomieszczenie, gdzie wykonuje się badanie opuszczają wszystkie osoby poza pacjentem i wykonywane jest badanie - tłumaczy.

I dodaje:

Czas zależy tutaj od rodzaju badania, jednak w większości procedur rozmawiamy o pojedynczych minutach, gdzie podczas badań z opóźnieniem całość badania może się rozciągnąć do około kwadransa. 

Po badaniu pacjent opuszcza pomieszczenie kończąc procedurę, jednak w przypadku badań z podaniem kontrastu dożylnego pacjenci są zwykle proszeni o pozostanie przez jakiś czas na terenie zakładu celem obserwacji w kierunku ewentualnych powikłań.

Czas oczekiwania na wynik zależy od organizacji pracy zakładu, w którym badanie wykonano, w diagnostyce planowej zwykle wynosi od kilku do kilkunastu dni roboczych.

Podobnie jak w przypadku RTG nie istnieje limit ilości wykonywanych badań TK.

Należy jednak pamiętać, że obowiązuje tutaj zasada ALARA, czyli „as low as reasonably achievable”, co w luźnym tłumaczeniu oznacza „tak rzadko, jak to możliwe”. Wynika to z dużej dawki promieniowania jonizującego, jakie otrzymuje pacjent w trakcie badania. Aby nakreślić skalę, jedno badanie tomografii komputerowej to ekwiwalent dawki kilkudziesięciu do kilkuset zdjęć RTG - podkreśla radiolog. 

Tomografia komputerowa. Jak pacjent powinien przygotować się do badania?

Poza wspomnianym powyżej przygotowaniem sugeruję wybranie w ten dzień ubioru bez metalicznych elementów i pozostawienie biżuterii w domu - radzi lekarz. 

W przypadku badań układu pokarmowego często konieczne jest przyjęcie kontrastu doustnie, co może trwać do około dwóch godzin.

Wydaje się dobrym pomysłem zaopatrzenie w lekturę na ten czas - podpowiada doktor Maciej Cebula.

RTG

Badania rentgenodiagnostyki konwencjonalnej, szerzej znane jako RTG to metody obrazowania oparte na promieniowaniu jonizującym. 

Są jednymi z pierwszych metod wykorzystywanych do wizualizacji wnętrza ciała pacjenta, a ich początki sięgają końca XIX wieku. Badania te polegają na robieniu zdjęć lub filmów wnętrza ciała pacjenta z wykorzystaniem promieniowania rentgenowskiego - wyjaśnia lekarz z Centrum Medycznego Severux.

Złamaną kończynę, skręcony staw, ale również inne narządy wewnętrzne można  zbadać za pomocą RTG:

Najczęściej wykonywanym badaniem w tej grupie jest RTG klatki piersiowej, które służy głównie ocenie zmian w obrębie płuc. Często wykonywane są także zdjęcia struktur kostnych, na których poszukuje się zmian pourazowych czy zwyrodnieniowych - dodaje.

RTG. Jak przebiega badanie?

Badanie RTG jest szybkie i bezbolesne - co jest z pewnością dobrą informacją dla pacjenta.

Celem jego wykonania ustawia się pacjenta pomiędzy lampą rentgenowską, która jest źródłem promieniowania, a detektorem, następnie wykonując ekspozycję, czyli upraszczając - zdjęcie. Sama ekspozycja trwa ułamki sekundy, a większość czasu badania pochłania odpowiednie ustawienie pacjenta oraz aparatu - wyjaśnia dr n. med. Maciej Cebula.

Zwykle badanie udaje się zakończyć w ciągu kilku minut. 

Czas oczekiwania na wynik zależy od organizacji pracy placówki, lecz zwykle jest krótszy niż w przypadku innych metod obrazowania. 

Nie istnieje limit częstości wykonywania badań RTG, jednak co do zasady, powinny one być wykonywane jak najrzadziej ze względu na otrzymywaną przez pacjenta dawkę promieniowania jonizującego - podkreśla.

RTG. Jak pacjent powinien przygotować się do badania?

Badanie RTG, poza kilkoma wyjątkami, zwykle nie wymaga specjalnego przygotowania.

Sugeruję założenie łatwych do zdjęcia ubrań nie posiadających wzorów czy metalicznych elementów. Warto także ograniczyć biżuterię do takiej, którą łatwo zdjąć - słyszymy od lekarza radiologa.

Nasz ekspert ma również ważną wskazówkę dla kobiet:

W przypadku RTG klatki piersiowej u Pań warto ubrać stanik bez fiszbinów i metalowych zapięć, jeśli nie chcą panie zdejmować stanika do zdjęcia. W przypadku badań z wykorzystaniem promieniowania jonizującego u Pań w wieku rozrodczym proszę być przygotowanym na pytanie o możliwość bycia w ciąży, która stanowi przeciwwskazanie do wykonania badania ze względu na bezpieczeństwo płodu.

Badanie obrazowe z kontrastem. Po co?

W niektórych badaniach pacjentowi podawany jest kontrast. Co to takiego? 

Środki kontrastowe wykorzystywane są do umożliwienia wizualizacji lub podwyższenia specyficzności oceny różnych struktur. Substancje te mogą być podawane nie tylko dożylnie, lecz także doustnie, doodbytniczo czy dostawowo - szczegółowo tłumaczy lekarz specjalista w zakresie radiologii.

Skład tych substancji jest różny, zależny od metody diagnostycznej, w której są wykorzystywane. 

W badaniach opartych na promieniowaniu jonizującym są to sole baru lub środki zawierające jod, w MR mówimy zwykle o gadolinie, natomiast w ultrasonografii wykorzystywane są mikropęcherzyki gazu - wyjaśnia.

Jak każda substancja wprowadzana do naszego ciała, także środki kontrastowe mogą wywołać skutki uboczne. 

Zwykle są to łagodne skutki uboczne, takie jak uczucie gorąca, bolesność w miejscu wprowadzenia do ciała, zawroty głowy czy szybsze bicie serca. Niestety, zdarzają się także cięższe skutki uboczne, które mogą obejmować silną reakcję alergiczną, wstrząs, a w skrajnych przypadkach nawet zgon pacjenta. Dlatego badania z użyciem środków kontrastowych powinny być wykonywane jedynie w sytuacji, gdy są ku temu wskazania, na podstawie skierowania wystawionego przez lekarza - podkreśla nasz rozmówca.

I niezwykle ważna informacja:

W przypadku wystąpienia jakichkolwiek odczynów po podaniu środków kontrastowych w przeszłości należy o tym zawsze poinformować personel medyczny przy skierowaniu przez lekarza na badaniu, rejestracji na nie, a także w dniu jego wykonania.

Badania obrazowe. Czy konieczne jest skierowanie?

Co do generalnej zasady badania, które nie są obarczone ryzykiem i szkodliwymi dla pacjenta czynnikami  mogą być wykonywane bez skierowania. 

Dobrym przykładem jest tutaj badanie USG, które obecnie stosowane jest powszechnie przez lekarzy różnych specjalności, do tego stopnia, iż zostało uznane za współczesny odpowiednik stetoskopu - informuje nasz ekspert.

Skierowanie wymagane jest w celu wykonania badań z promieniowaniem jonizującym (RTG, TK, PET czy scyntygrafia), a także z wykorzystaniem środków kontrastowych. 

Jest to niezależne od formy finansowania badania. W przypadku badań „na NFZ”, to fundusz określa wymogi, jakie muszą być spełnione, aby badanie odbyło się i zostało sfinansowane. Ze względu na dość szybko zmieniające się w naszym kraju regulacje prawne i zakresy obowiązków poszczególnych grup lekarzy trudno o udzielenie odpowiedzi, która będzie przydatna przez dłuższy czas dla Czytelników - podsumowuje dr n. med. Maciej Cebula.