Pierwsze objawy autyzmu u dzieci – na co zwrócić uwagę?

Najczęstsze pierwsze objawy autyzmu

Pierwsze objawy autyzmu mogą być zauważalne już we wczesnym dzieciństwie, zwykle przed ukończeniem 3. roku życia. Rodzice powinni zwrócić uwagę na następujące sygnały:

• Brak kontaktu wzrokowego – dziecko unika patrzenia w oczy, rzadko utrzymuje kontakt wzrokowy z bliskimi.
• Ograniczone reakcje na imię – nie reaguje na swoje imię, mimo że słyszy inne dźwięki.
• Opóźniony rozwój mowy lub jej brak – dziecko nie gaworzy, nie wypowiada pierwszych słów w typowym czasie, a później ma trudności z budowaniem zdań.
• Nietypowe sposoby komunikacji – zamiast mówić, może używać gestów lub prowadzić echolalię (powtarzanie zasłyszanych słów i zwrotów).
• Brak zainteresowania zabawą społeczną – nie wykazuje chęci do wspólnej zabawy, unika interakcji z rówieśnikami i dorosłymi.
• Stereotypowe zachowania – powtarzalne ruchy ciała (np. machanie rękami, kręcenie się w kółko), uporczywe powtarzanie określonych czynności.
• Nadmierna potrzeba rutyny – silny opór wobec zmian w otoczeniu, trudności w dostosowywaniu się do nowych sytuacji.
• Nietypowe reakcje na bodźce sensoryczne – nadwrażliwość lub obniżona wrażliwość na dźwięki, dotyk, światło lub zapachy.
• Nietypowe zainteresowania – silne skupienie na określonych przedmiotach lub tematach, powtarzające się zachowania związane z nimi.
• Problemy z naśladowaniem gestów i mimiki – trudności w odwzorowywaniu ruchów czy wyrażeń twarzy innych osób.

Warto pamiętać, że każde dziecko rozwija się w indywidualnym tempie, a obecność pojedynczych objawów nie zawsze oznacza autyzm. Jednak, jak podkreśla Jowita Sierżęga-Bester, pedagog specjalny i terapeuta osób z autyzmem:

 - W przypadku niepokojących zachowań warto skonsultować się ze specjalistą, np. psychologiem dziecięcym, neurologopedą lub pedagogiem specjalnym.

Świąteczne prezenty pod lupą. Lekarze pokazują gablotę grozy: to naprawdę połykają dzieci!

Syndrom „grzecznej dziewczynki”: dlaczego córka nigdy nie mówi „nie” i czym to grozi?

Wysoko wrażliwe dziecko – jak rozpoznać i jak wspierać, by nie przeciążyć emocjonalnie?

Jak wspierać dziecko w adaptacji do nowych sytuacji: szkoła, przeprowadzka, zmiana otoczenia?

Psychoterapia rodzinna – jak pomaga w poprawie relacji i wychowaniu dzieci?

Miesiąc świadomości nowotworów dziecięcych: jak być czujnym rodzicem?

Dlaczego wczesna diagnoza autyzmu jest kluczowa?

Wczesna diagnoza autyzmu jest kluczowa, ponieważ umożliwia szybkie wdrożenie odpowiednich form terapii i wsparcia, które mogą znacząco poprawić funkcjonowanie dziecka. Jak wskazuje Jowita Sierżęga-Bester:

- Wczesna interwencja zwiększa szanse na poprawę funkcjonowania – dzieci, które otrzymują odpowiednie wsparcie na wczesnym etapie życia, mają większe szanse na rozwój umiejętności komunikacyjnych, społecznych i poznawczych.

Dodatkowo, specjalistyczne terapie pomagają dziecku lepiej radzić sobie w codziennym życiu, zwiększając jego samodzielność i zdolność do funkcjonowania w społeczeństwie.

- Terapia logopedyczna, behawioralna oraz alternatywne metody komunikacji (np. PECS, AAC) pozwalają dzieciom skuteczniej wyrażać swoje potrzeby i emocje. Odpowiednie wsparcie umożliwia również lepsze rozumienie i nawiązywanie relacji społecznych, co może ułatwić funkcjonowanie w przedszkolu i szkole – wylicza ekspertka.

Bez odpowiedniej terapii dziecko może wypracować trudne do zmiany schematy zachowań, takie jak autoagresja, wycofanie czy lęk przed nowymi sytuacjami.

Wcześniejsza diagnoza pozwala rodzinie lepiej zrozumieć potrzeby dziecka i dostosować sposób komunikacji oraz metody wychowawcze, co zmniejsza stres i poprawia jakość życia całej rodziny. Ponadto, wczesne rozpoznanie pozwala na dostosowanie metod nauczania oraz wdrożenie odpowiednich form wsparcia w przedszkolu i szkole, np. zajęć rewalidacyjnych czy nauczania specjalnego.

- Mózg małych dzieci jest bardziej podatny na zmiany i naukę, dlatego odpowiednio dobrane terapie mogą skuteczniej wspierać rozwój i kompensować trudności – zwraca uwagę terapeutka.

Korzyści z wczesnej interwencji terapeutycznej

Wczesna interwencja terapeutyczna przynosi wiele korzyści, wpływając pozytywnie na rozwój i codzienne funkcjonowanie dziecka. Jowita Sierżęga-Bester wymienia najważniejsze z nich:​

Rozwój umiejętności komunikacyjnych:

Dzieci z autyzmem często mają trudności w komunikacji werbalnej i niewerbalnej. Wczesna terapia logopedyczna oraz nauka alternatywnych metod komunikacji (np. PECS, AAC) pozwala im skuteczniej wyrażać potrzeby i emocje, co zmniejsza frustrację oraz ryzyko zachowań trudnych.

Poprawa funkcjonowania społecznego:

Dzięki terapii dzieci uczą się nawiązywać i utrzymywać kontakty społeczne, rozpoznawać emocje innych oraz dostosowywać swoje zachowania do różnych sytuacji.

Zwiększenie samodzielności:

Wczesna interwencja pozwala dzieciom nabywać umiejętności niezbędne w codziennym życiu, takie jak samoobsługa, planowanie działań czy rozwiązywanie problemów.

Redukcja zachowań trudnych:

Dzięki wsparciu terapeutycznemu dzieci mogą nauczyć się bardziej adaptacyjnych sposobów radzenia sobie z emocjami i stresem.

Lepsze wyniki w nauce:

Dzieci z autyzmem, które otrzymają odpowiednie wsparcie we wczesnym dzieciństwie, często lepiej radzą sobie w szkole, ponieważ uczą się strategii ułatwiających przyswajanie wiedzy i organizowanie pracy.

Gdzie szukać pomocy?

Jeśli rodzic zauważy u dziecka niepokojące objawy, warto skonsultować się z:

• pediatrą,
• psychologiem dziecięcym,
• neurologiem,
• logopedą,
• terapeutą integracji sensorycznej,
• pedagogiem specjalnym.

Dowiedz się więcej

o zdrowiu psychicznym i pomocy psychologicznej

Sprawdź

Jak przebiega diagnoza autyzmu?

- Diagnozowanie autyzmu u małych dzieci wymaga kompleksowego podejścia, obejmującego obserwację zachowań, ocenę rozwoju oraz standaryzowane narzędzia diagnostyczne – tłumaczy Jowita Sierżęga-Bester.

Oto najczęściej wykorzystywane metody:

1. Wywiad z rodzicami i analiza historii rozwoju dziecka

Specjaliści przeprowadzają szczegółowy wywiad z rodzicami, aby ocenić rozwój dziecka w obszarach komunikacji, interakcji społecznych i zachowań. Do tego celu często używane są kwestionariusze, takie jak: M-CHAT-R/F (Modified Checklist for Autism in Toddlers, Revised with Follow-Up) – krótki test przesiewowy dla dzieci w wieku 16–30 miesięcy..

2. Obserwacja zachowań dziecka

Specjalista (np. psycholog, psychiatra, pedagog specjalny) obserwuje dziecko w różnych sytuacjach, takich jak zabawa, interakcje z rodzicami i rówieśnikami, oraz reakcje na bodźce.

3. Standaryzowane testy diagnostyczne

Do pełnej diagnozy autyzmu stosuje się szczegółowe narzędzia, takie jak: ADOS-2 (Autism Diagnostic Observation Schedule, Second Edition) – złoty standard w diagnozie autyzmu, polegający na obserwacji dziecka podczas ustrukturyzowanych zadań oceniających komunikację, interakcje społeczne i zachowania stereotypowe.

4. Ocena rozwoju poznawczego i językowego

Aby określić, czy trudności dziecka wynikają z autyzmu czy innych zaburzeń, stosuje się testy oceniające rozwój intelektualny i językowy.

5. Badania różnicujące i dodatkowe

Aby wykluczyć inne możliwe przyczyny objawów, mogą być wykonywane dodatkowe badania, np.:

• Badanie słuchu – w celu wykluczenia problemów ze słuchem jako przyczyny opóźnień w rozwoju mowy.
• EEG (elektroencefalografia) – w przypadku podejrzenia napadów padaczkowych.
• Badania genetyczne – w celu wykrycia zespołów genetycznych związanych z autyzmem, np. zespołu łamliwego chromosomu X.

Kiedy warto udać się po diagnozę?

Zmiany w zachowaniu dziecka, które mogą sugerować konieczność konsultacji ze specjalistą w celu diagnozy autyzmu, dotyczą przede wszystkim komunikacji, interakcji społecznych i wzorców zachowań.

Warto zwrócić uwagę na następujące sygnały ostrzegawcze:

Problemy z komunikacją

• Brak gaworzenia do 12. miesiąca życia.
• Brak prostych gestów (np. wskazywania palcem) do 12. miesiąca życia.
• Opóźniony rozwój mowy lub całkowity brak mowy do 24. miesiąca życia.
• Brak reakcji na imię i niewydawanie dźwięków skierowanych do opiekunów.
• Trudności w naśladowaniu dźwięków, słów lub gestów.
• Echolalia (powtarzanie słów i fraz bez ich rozumienia).

Trudności w interakcjach społecznych

• Brak kontaktu wzrokowego lub unikanie patrzenia w oczy.
• Niechęć do dzielenia się radością (np. brak pokazywania zabawek lub brak reakcji na emocje rodziców).
• Niewielkie zainteresowanie innymi dziećmi lub trudności w nawiązywaniu relacji z rówieśnikami.
• Brak spontanicznej zabawy naśladującej (np. udawania, że karmi lalkę lub prowadzi samochodzik).
• Preferowanie samotnej zabawy i unikanie wspólnych aktywności.

Nietypowe wzorce zachowań i zainteresowań

• Powtarzające się, stereotypowe ruchy (np. machanie rękami, kręcenie się w kółko, skakanie, uderzanie głową).
• Nadmierne przywiązanie do rutyny i silna reakcja na zmiany w otoczeniu.
• Nietypowe zainteresowania (np. obsesyjne zainteresowanie konkretnym przedmiotem, np. kółkami w samochodzikach).
• Niezwykła reakcja na bodźce sensoryczne (np. nadwrażliwość na dźwięki, dotyk lub światło albo odwrotnie – poszukiwanie silnych doznań, np. pocieranie twardych powierzchni).

Problemy z regulacją emocji i zachowania

• Silne ataki złości bez wyraźnej przyczyny.
• Zachowania autoagresywne (np. uderzanie się, gryzienie).
• Trudności w uspokajaniu się i radzeniu sobie z frustracją.
• Nieadekwatne reakcje emocjonalne (np. śmiech w sytuacjach stresowych, brak reakcji na ból).

Trudności w codziennym funkcjonowaniu

• Problemy z jedzeniem (np. wybiórczość pokarmowa, jedzenie tylko określonych produktów).
• Trudności w nauce korzystania z toalety.
• Zaburzenia snu (np. trudności z zasypianiem, częste budzenie się w nocy).