Agresja: jak sobie z nią poradzić? Psycholog o skutecznych technikach

Psycholog o tym, czym jest agresja

Barbara Wesołowska-Budka: Agresja to zjawisko, które możemy definiować na wiele sposobów, w zależności od kontekstu, w jakim się znajduje. Ogólnie mówiąc, agresja to zachowanie, które ma na celu wyrządzenie szkody lub bólu innej osobie, zarówno fizycznie, jak i psychicznie. Jest to działanie intencjonalne, które ma na celu wywołanie negatywnego wpływu na drugiego człowieka.

Warto podkreślić, że agresja może przejawiać się na różne sposoby. Nie zawsze musi to być atak fizyczny, jak uderzenie czy kopnięcie. Często spotykamy się z agresją werbalną, która objawia się poprzez obraźliwe słowa, groźby czy upokarzanie. Również ignorowanie kogoś, celowe pomijanie, czy manipulowanie mogą być formami agresji.

Agresja może mieć różne podłoże i różne motywacje. Niektóre osoby mogą być agresywne z powodu wewnętrznych napięć, frustracji, lęków czy gniewu. Inne mogą wykorzystywać agresję jako narzędzie do osiągania swoich celów, zdobywania władzy, kontrolowania innych czy wyrażania swojej dominacji.

Warto zauważyć, że agresja nie jest cechą wrodzoną człowieka, ale raczej wynikiem interakcji między czynnikami biologicznymi, psychologicznymi i społecznymi. Agresja może być wywołana przez różne czynniki, takie jak stres, zmęczenie, brak kontroli nad własnymi emocjami, a także wpływy środowiskowe, jak przemoc w rodzinie czy środowisko rówieśnicze.

Jak pies z kotem. Agresja wśród rodzeństwa

Jakie są przyczyny agresji?

Barbara Wesołowska-Budka: Przyczyny agresji są złożone i wieloaspektowe, co oznacza, że trudno wskazać jedną konkretną przyczynę, która odpowiada za wystąpienie agresywnego zachowania. Agresja może wynikać z interakcji różnych czynników biologicznych, psychologicznych i społecznych.

Na poziomie biologicznym, jednym z kluczowych czynników mogących wpływać na agresję jest działanie neuroprzekaźników w mózgu. Na przykład, niski poziom serotoniny jest często powiązany z wyższą skłonnością do agresywnych zachowań. Zaburzenia hormonalne, takie jak podwyższony poziom testosteronu, również mogą zwiększać ryzyko agresji.

Również pewne geny mogą predysponować do bardziej agresywnego zachowania. Jednak genetyka nie jest jedynym determinantem – to interakcja genów i środowiska decyduje o tym, jak dana osoba się zachowuje.

Istotnym czynnikiem psychologicznym jest sposób radzenia sobie ze stresem i frustracją. Osoby, które mają trudności z kontrolowaniem swoich emocji, mogą częściej reagować agresywnie w sytuacjach, które wywołują u nich gniew czy złość. Brak umiejętności radzenia sobie z trudnymi emocjami może prowadzić do eskalacji agresywnych zachowań.

Traumatyczne doświadczenia z przeszłości, takie jak przemoc w dzieciństwie, zaniedbanie czy przemoc domowa, mogą również przyczyniać się do rozwoju agresji. Osoby, które doświadczyły traumy, często mają trudności z regulacją emocji i mogą reagować agresywnie w odpowiedzi na bodźce przypominające im o tych doświadczeniach.

Środowisko społeczne, w którym dana osoba się rozwija, ma również ogromny wpływ na jej zachowanie. Przemoc w rodzinie, brak wsparcia emocjonalnego, niskie standardy moralne i społeczne, a także negatywne wzorce zachowań mogą sprzyjać rozwojowi agresji. Dzieci wychowywane w środowisku pełnym przemocy często uczą się, że agresja jest akceptowanym sposobem rozwiązywania konfliktów.

Społeczne i ekonomiczne czynniki również mogą wpływać na poziom agresji. Bezrobocie, bieda, brak perspektyw życiowych, marginalizacja społeczna i dyskryminacja mogą prowadzić do frustracji i poczucia beznadziejności, które mogą manifestować się poprzez agresję.

Poza tym, osoby o cechach osobowości takich jak impulsywność, niski poziom empatii, skłonność do ryzykownych zachowań czy trudności z kontrolą gniewu są bardziej podatne na agresywne zachowania.

Problemy w pracy, trudności w związkach, problemy finansowe czy inne trudne sytuacje życiowe mogą zwiększać poziom stresu i napięcia, co może prowadzić do agresji jako formy wyładowania nagromadzonych emocji.

Warto również wspomnieć o wpływie substancji psychoaktywnych. Alkohol i narkotyki mogą obniżać samokontrolę i zwiększać impulsywność. Regularne używanie substancji psychoaktywnych może również prowadzić do uzależnień, które często są powiązane z agresją.

Psycholog wylicza 9 objawów agresji

Barbara Wesołowska-Budka: Objawy agresji mogą być różnorodne i często zależą od jej rodzaju oraz kontekstu, w którym się pojawia. Ogólnie rzecz biorąc, możemy je podzielić na fizyczne, werbalne i emocjonalne.

1. Fizyczne objawy agresji to najbardziej oczywiste i widoczne symptomy. Należą do nich uderzenia, kopnięcia, szarpanie, popychanie czy niszczenie przedmiotów. Osoba agresywna może również używać różnych przedmiotów jako broni, co może prowadzić do poważnych obrażeń zarówno dla niej samej, jak i dla innych.

2. Werbalne objawy agresji obejmują krzyki, obraźliwe komentarze, groźby, przekleństwa oraz wszelkie inne formy komunikacji, które mają na celu zranienie drugiej osoby. Często towarzyszą temu podniesiony ton głosu i intensywne gestykulacje, które podkreślają wrogość wypowiedzi.

3. Emocjonalne objawy agresji mogą być trudniejsze do zauważenia, ale są równie istotne. Osoba agresywna często odczuwa intensywny gniew, frustrację, niepokój lub lęk. Mogą również występować uczucia bezsilności, zazdrości, upokorzenia czy zawiści, które mogą eskalować do agresywnych zachowań.

4. Zauważalnym objawem agresji jest także zmiana wyrazu twarzy. Mimika twarzy osoby agresywnej często staje się napięta, zaciśnięte szczęki, zaciśnięte usta, a oczy mogą być szeroko otwarte i skupione na obiekcie gniewu.

5. Innym objawem jest postawa ciała. Osoby agresywne często przyjmują postawę defensywną lub ofensywną – stoją blisko osoby, na którą kierują agresję, mogą pochylać się w jej stronę, a ich ruchy mogą być gwałtowne i nieskoordynowane.

6. Agresja może również objawiać się w zmianach fizjologicznych. Osoby doświadczające intensywnego gniewu mogą mieć przyspieszone tętno, podwyższone ciśnienie krwi, pocenie się, drżenie rąk, a nawet uczucie gorąca lub zimna. Mogą także odczuwać napięcie mięśniowe, które jest wynikiem stresu i gotowości do walki.

7. Agresja często manifestuje się również w postaci biernej agresji. Obejmuje to zachowania takie jak celowe opóźnianie działań, nieokazywanie wsparcia, sarkazm, cynizm, ignorowanie czy milczenie w odpowiedzi na pytania i prośby. Bierna agresja jest trudniejsza do zidentyfikowania, ale może być równie szkodliwa jak agresja bezpośrednia.

8. Warto również wspomnieć o agresji werbalnej skierowanej do siebie. Samokrytyka, negatywne myśli o sobie, autoagresywne komentarze mogą być objawem wewnętrznej agresji, która często prowadzi do niskiego poczucia własnej wartości i depresji.

9. Agresja może również objawiać się w zachowaniach autodestrukcyjnych. Osoby doświadczające intensywnego gniewu mogą ranić siebie, np. przez samookaleczenia, czy podejmować ryzykowne działania, które mogą prowadzić do szkody dla ich zdrowia i życia.

Jakie wyróżniamy typy agresji? Agresja fizyczna, werbalna i wiele innych

Barbara Wesołowska-Budka: Agresja to złożone zjawisko, które może przybierać różne formy w zależności od kontekstu i przyczyn. Jednym z podstawowych podziałów jest wyróżnienie agresji fizycznej i werbalnej.

• Agresja fizyczna to działania, które mają na celu wyrządzenie fizycznej krzywdy innym. Przykłady to uderzenia, kopnięcia, popychanie, a także niszczenie mienia.
• Agresja werbalna obejmuje wszelkie formy komunikacji, które mają na celu zranienie psychiczne drugiej osoby. Może to być obrażanie, groźby, krzyki, sarkazm czy upokarzanie.

Innym ważnym podziałem jest rozróżnienie między agresją bezpośrednią a pośrednią.

• Agresja bezpośrednia jest skierowana bezpośrednio na ofiarę, na przykład uderzenie kogoś lub obrażanie twarzą w twarz.
• Agresja pośrednia to działania, które mają na celu zaszkodzenie komuś bez bezpośredniego kontaktu z ofiarą. Przykładem może być rozsiewanie plotek, sabotowanie czy celowe ignorowanie.

Kolejnym istotnym podziałem jest rozróżnienie między agresją reaktywną a proaktywną.

• Agresja reaktywna jest odpowiedzią na bezpośrednie zagrożenie lub prowokację. Jest impulsywna i emocjonalna, na przykład wybuch gniewu w odpowiedzi na obraźliwy komentarz.

• Agresja proaktywna, znana również jako instrumentalna, jest bardziej przemyślana i celowa. Działania agresywne są używane jako narzędzie do osiągnięcia określonego celu, na przykład zastraszenie konkurenta w pracy.

Możemy również wyróżnić agresję emocjonalną i agresję chłodną.

• Agresja emocjonalna jest napędzana silnymi emocjami, takimi jak gniew czy frustracja. Jest to typowa reakcja na sytuacje stresowe lub konfliktowe.
• Agresja chłodna, z drugiej strony, jest bardziej wyrachowana i mniej emocjonalna. Osoba działająca z agresją chłodną planuje swoje działania, mając na celu osiągnięcie konkretnego wyniku, często bez silnych emocji.

W kontekście relacji międzyludzkich wyróżniamy agresję interpersonalną i kolektywną.

• Agresja interpersonalna to działania agresywne skierowane przeciwko jednostkom, na przykład partnerowi, przyjacielowi czy współpracownikowi.
• Agresja kolektywna dotyczy grup ludzi, na przykład przemoc między grupami etnicznymi, kibicami sportowymi czy członkami różnych gangów. Jest często związana z większymi konfliktami społecznymi.

Istnieje również zjawisko agresji domowej, która obejmuje przemoc fizyczną, emocjonalną lub seksualną w ramach rodziny lub związku intymnego. Może to być przemoc partnerska, przemoc wobec dzieci czy przemoc wobec osób starszych.

Agresja w miejscu pracy, znana jako mobbing, to systematyczne i długotrwałe prześladowanie i zastraszanie pracownika przez kolegów lub przełożonych. Może przybierać formę obciążania nadmiernymi obowiązkami, publicznego upokarzania czy celowego utrudniania wykonywania pracy.

Bullying, czyli prześladowanie w szkole, jest formą agresji spotykaną wśród dzieci i młodzieży. Może przybierać zarówno formę fizyczną, jak i werbalną, a także pośrednią, jak na przykład wykluczanie z grupy.

Cyberagresja, znana również jako cyberbullying, to forma agresji, która ma miejsce w przestrzeni internetowej. Obejmuje obraźliwe komentarze, groźby, rozpowszechnianie fałszywych informacji czy nękanie przez media społecznościowe i inne platformy online.

Możemy również wyróżnić agresję chroniczną, która jest długotrwała i występuje regularnie, oraz agresję sytuacyjną, która pojawia się tylko w określonych sytuacjach stresowych czy konfliktowych.

Jakie są techniki radzenia sobie z agresją?

Barbara Wesołowska-Budka: Istnieje wiele technik radzenia sobie z agresją, które mogą pomóc w kontrolowaniu emocji i zapobieganiu agresywnym zachowaniom. Wybór odpowiedniej metody zależy od indywidualnych potrzeb i przyczyn agresji.

Niemniej chciałabym bardzo podkreślić, że sama technika nie pomoże jeśli nie znajdziemy źródła naszych zachowań. Techniki dostosowujemy do diagnozy i pełnej konceptualizacji p-ta a nie na odwrót. Jest to bardzo ważne, ze względu na to, że tylko i wyłącznie jak dojdziemy do źródła agresywnych zachowań możemy trwale zmienić wzorce reagowania oraz nasze myśli, emocje i objawy z ciała.

Jedną z podstawowych technik jest technika relaksacyjna. Może to być: medytacja, głębokie oddychanie, czy progresywne rozluźnianie mięśni. Te techniki pomagają w redukcji napięcia i stresu, co może zmniejszyć skłonność do agresywnych reakcji.

Głębokie oddychanie jest szczególnie skuteczne. W momencie, gdy czujemy, że zbliża się wybuch gniewu, warto wziąć kilka głębokich wdechów i wydechów. To pomaga uspokoić umysł i ciało, dając nam chwilę na przemyślenie sytuacji.

Progresywne rozluźnianie mięśni polega na stopniowym napinaniu i rozluźnianiu różnych grup mięśniowych. Skupienie się na ciele może pomóc oderwać myśli od stresującej sytuacji i zmniejszyć napięcie.

Również mindfulness, który uczy nas bycia obecnymi tu i teraz, bez oceniania. Pomaga to w kontrolowaniu emocji i zmniejsza impulsywność.

Kolejną skuteczną techniką jest trening umiejętności komunikacyjnych. Często agresja wynika z frustracji, że nie potrafimy skutecznie wyrazić swoich uczuć czy potrzeb. Nauka asertywności i konstruktywnego wyrażania swoich emocji może znacząco pomóc w takich objawach.

Warto także zidentyfikować i unikać sytuacji wyzwalających agresję. Każdy z nas ma swoje indywidualne "zapłonki", które mogą wywołać agresywną reakcję. Rozpoznanie ich i unikanie może pomóc w zapobieganiu wybuchom gniewu.

Techniki zarządzania stresem, takie jak regularna aktywność fizyczna, zdrowa dieta i odpowiednia ilość snu, mogą również pomóc w redukcji agresji. Stres jest jednym z głównych czynników prowokujących agresywne zachowania.

Kiedy zwrócić się po pomoc do specjalisty? Psycholog wylicza

Barbara Wesołowska-Budka: Warto zwrócić się po pomoc do specjalisty w przypadku wybuchów agresji, gdy zaczynają one negatywnie wpływać na nasze życie lub życie naszych bliskich. Agresja, która prowadzi do szkód fizycznych, emocjonalnych lub społecznych, jest sygnałem, że zdecydowanie potrzebna jest interwencja.

Jeśli nasze wybuchy agresji stają się coraz częstsze lub intensywniejsze, to znak, że problem może się pogłębiać. Warto również poszukać pomocy, gdy zauważymy, że nasze wybuchy gniewu wpływają na relacje z rodziną, przyjaciółmi czy współpracownikami.

Często osoby z problemami agresji doświadczają także trudności w pracy lub szkole. Problemy z koncentracją, konfliktami z przełożonymi lub rówieśnikami to również sygnały, że warto poszukać wsparcia specjalisty.

Kiedy zauważamy, że wybuchy agresji prowadzą do działań, których później żałujemy.

Jeśli mamy trudności z identyfikacją przyczyn naszej agresji lub nie potrafimy zrozumieć, skąd się biorą nasze wybuchy.

Jak specjalista może pomóc z wybuchami agresji?

Barbara Wesołowska-Budka: Zapewniam, że Specjaliści, tacy jak psychologowie, psychoterapeuci i psychiatrzy, mają odpowiednie narzędzia i wiedzę, aby pomóc w radzeniu sobie z agresją. Mogą przeprowadzić dokładną ocenę i zaproponować odpowiednie metody wsparcia.

Ważnym elementem terapii może być praca nad rozpoznawaniem wczesnych sygnałów narastającej agresji. Świadomość tych sygnałów pozwala na wcześniejsze zastosowanie technik radzenia sobie, zanim dojdzie do eskalacji.

W przypadku, gdy agresja wynika z głębszych problemów emocjonalnych, takich jak traumy z przeszłości, psychoterapia może pomóc w przepracowaniu tych doświadczeń i znalezieniu zdrowych sposobów radzenia sobie z nimi.

Specjalista może pomóc w identyfikacji i zrozumieniu wyzwalaczy agresji. Często są to specyficzne sytuacje, osoby lub emocje, które prowokują agresywne reakcje.

W niektórych przypadkach konieczne może być także wsparcie farmakologiczne, szczególnie jeśli agresja jest związana z zaburzeniami psychicznymi, takimi jak depresja, zaburzenia lękowe czy zaburzenia osobowości.

Specjalista może pomóc w nauce efektywnego rozwiązywania problemów. Często agresja wynika z poczucia bezradności wobec trudnych sytuacji. Nauka strategii rozwiązywania problemów może zmniejszyć stres i agresywne reakcje.

Specjalista może również pomóc w znalezieniu zdrowych sposobów wyrażania złości. Złość sama w sobie nie jest zła, ale sposób, w jaki ją wyrażamy, może być destrukcyjny.