Torbiel jajnika - czy istnieją skuteczne metody leczenia i kiedy konieczna jest interwencja chirurga?

Rola jajnika

Jajniki to wewnętrzne narządy płciowe kobiet odpowiedzialne za produkcję komórek jajowych (do czasu menopauzy), jak i wydzielanie żeńskich hormonów płciowych (estrogeny, progesteron, relaksyna, androgeny). Jajniki zlokalizowane są w podbrzuszu, wewnątrz jamy otrzewnej, przy bocznych ścianach miednicy na tylnej powierzchni więzadeł szerokich macicy.

Badania profilaktyczne dla kobiet. Co powinnaś wpisać w swój kalendarz?

Histerektomia. Ginekolog o „usunięciu kobiecości” i seksie po operacji

Hormonalna terapia zastępcza. Nie ma się czego bać

Zespół policystycznych jajników (PCOS). Co trzeba wiedzieć o chorobie?

Brak owulacji. Ginekolog wyjaśnia jak rozpoznać cykl bezowulacyjny

Ciąża pozamaciczna - objawy, przyczyny, zagrożenia i powikłania

Co to jest torbiel jajnika?

Jest to patologiczna zmiana w postaci workowatej jamy wypełnionej płynem, bądź galaretowatą treścią. Zmiany takie mogą występować pojedynczo lub mnogo, w jednym lub w obu jajnikach. Pojawiają się u kobiet w każdym wieku (najczęściej u tych miesiączkujących). Potencjalnie u każdej kobiety w ciągu życia pojawi się torbiel, aczkolwiek nie każda wymaga leczenia.

Rodzaje torbieli jajnika

Torbiele czynnościowe

Torbiel prosta

Inaczej nazywa się ją też pęcherzykową. Powstaje z pęcherzyka Graffa (który gdy pęka wypuszcza komórkę jajową gotową do zapłodnienia - pod wpływem LH i FSH). W przypadku gdy nie dojdzie do pęknięcia pęcherzyka (w wyniku zaburzeń hormonalnych) dochodzi do jego powiększenia (średnica 4 cm), co sprawia, że przeistacza się on w torbiel prostą.

Torbiel ciałka żółtego

Po pęknięciu pęcherzyk Graffa zostaje przekształocny do ciałka żółtego, które kiedy nie dojdzie do zapłodnienia zanika. Jeśli natomiast dojdzie do zbyt dużego stężenia progesteronu w 2 fazie cyklu, to z ciałka żółtego może rozwinąć się torbiel. Czasami ciałko żółte potrzebne do rozwoju zarodka w czasie ciąży zostaje w badaniu ultrasonograficznym mylnie określane jako torbiel.

Torbiele nieczynnościowe

Torbiel krwotoczna

Mimo groźnie brzmiącej nazwy jest zmianą o łagodnym charakterze. Powstaje w czasie owulacji, a formuje się, gdy pękający pęcherzyk Graffa uszkadza pobliskie naczynie krwionośne i krew znajdująca się w nim przedostaje się do pękniętego pęcherzyka tworząc wypełnioną nieprzezroczystą treścią torbiel.

Torbiel endometrialna (czekoladowa)

Jest to zmiana powstająca najczęściej w przebiegu endometriozy. Jej nazwa sugeruje obecność ciemnobrunatnej krwi we wnętrzu.

Torbiel dermoidalna (potworniak)

Jest to struktura pochodząca z wszystkich listków zarodkowych (ektodermy, endodermy i mezodermy). W jej skład mogą wchodzić komórki naskórka, tkanka tłuszczowa, a nawet tkanka kostna i zęby.

Torbiele nietypowe (nowotworowe)

Zmiany takie mogą być silnie unaczynione i często zawierają tkanki wchodzące do wewnątrz. Nie mają tendencji do samoistnego zanikania, zwykle dorastają do olbrzymich rozmiarów i mogą być wielokomorowe.

Cechami stwierdzanymi w badaniu ultrasonograficznym świadczącymi o gorszym rokowaniu są:

• nadmierna grubość ściany torbieli,
• nieregularna budowa ściany,
• obecność zmian litych,
• wielokomorowość,
• zbytnie unaczynienie cysty.

Objawy torbieli

Zwykle nie dają żadnych objawów, a jeśli dają, to często mylone są z innymi dolegliwościami, co znacznie utrudnia ich diagnostykę. Nasilenie objawów zwykle zależy od rozmiarów torbieli - im większa, tym są one intensywniejsze. Jakie symptomy powinny wzbudzić naszą czujność i podejrzenie torbieli?

• ból podbrzusza,
• uczucie parcia na pęcherz,
• zaburzenia cyklu,
• krwawienia międzymiesiączkowe,
• ból w trakcie stosunku,
• nerwowość,
• bóle głowy,
• nudności i wymioty,
• objawy “ostrego brzucha” - w przypadku pęknięcia torbieli i wydostania się jej zawartości do jamy otrzewnej.

Poza powyższymi objawami łatwymi do wychwycenia przez samą pacjentkę, cechy torbieli są najczęściej stwierdzane podczas diagnostyki ultrasonograficznej (najbardziej miarodajne USG transwaginalne). Badanie to umożliwia stwierdzenie wielkości zmiany, jej kształtu, zawartości oraz ewentualnych przegród.

Jeśli rozpoznajesz u siebie któreś z powyższych objawów i masz wątpliwości co do ich pochodzenia - skorzystaj z e-Wizyty u ginekologa.

Diagnozowanie

Oprócz wcześniej wspomnianego badania USG, które wydaje się być najistotniejsze w diagnostyce tego schorzenia, często zleca się także dodatkowo oznaczenie poziomu hormonów płciowych (estrogenów, progesteronu) oraz przysadkowych (LH i FSH), a także oznacza się markery nowotworowe, tj. antygen CA 125 (podwyższony w raku jajnika). Określenie poziomu CA 125 we krwi jest szczególnie istotne u kobiet obciążonych genetycznie ryzykiem rozwoju raka jajnika, a także wtedy, gdy torbiel w badaniu USG ma konsystencję litą. W przypadku podejrzenia przez ginekologa zespołu policystycznych jajników (PCOS) zleca on także zbadanie poziomu androgenów. Jeśli to konieczne - przeprowadza się biopsję cysty. Zazwyczaj wykonuje się także test ciążowy w celu wykluczenia ewentualnej ciąży. Czasami w przebiegu diagnostyki konieczne jest także wykonanie badań obrazowych, tj. TK czy RM.

Leczenie torbieli jajnika

Forma leczenia różni się w zależności od wieku pacjentki, typu torbieli, rozmiaru, a także od powodowanych przez nią dolegliwości. Niewielkie torbiele proste zwykle nie wymagają interwencji lekarskiej, jedynie systematycznej kontroli ginekologicznej z wykorzystaniem USG. Najczęściej zanikają one samoistnie w ciągu kilku cykli. Jeśli torbiele natomiast są większe, bardziej liczne, wywołują nasilone objawy czy też uporczywie nawracają, warto rozpatrzyć wdrożenie antykoncepcji hormonalnej. Torbiele endometrialne natomiast najczęściej wymagają usunięcia, gdyż często pękają, co może skutkować groźnymi konsekwencjami, np. zapaleniem otrzewnej, a w skrajnych przypadkach wstrząsem.

Lekarz decyduje o wdrożeniu leczenia operacyjnego wówczas gdy zmiany osiągają 5 - 7 cm, współwystępują z nasilonymi objawami, czy też mają potencjał nowotworowy. Najczęściej są to zabiegi z wykorzystaniem technik laparoskopii, natomiast jeśli zmiany występują z dużym potencjałem nowotworzenia, koniecznym może okazać się zabieg otwarty, jeśli to konieczne łącznie z wycięciem całego narządu rodnego. Z uwagi na ryzyko powikłań torbiele dermoidalne także usuwa się chirurgicznie. Jeśli usunięciu ulegnie tylko jeden jajnik ciąża wciąż jest możliwa, o ile ten, który pozostał jest w pełni zdrowy.

Przyczyny torbieli jajnika

Wśród najczęstszych przyczyn powstawania torbieli wymienia się zaburzenia hormonalne, zwłaszcza jeśli chodzi o obniżenie poziomu hormonów płciowych, co uniemożliwia pęknięcie pęcherzyka Graffa podczas owulacji. Wyżej wspominanym już powodem może być także endometrioza, czyli występowanie błony śluzowej macicy poza jej jamą. Zgromadzone w jajnikach endometrium reaguje tak samo na zmiany hormonalne w trakcie cyklu miesiączkowego - krew gromadzi się w jajnikach i brak jej drogi ujścia. W zespole policystycznych jajników (PCOS) nadmiar androgenów jest przyczyną powstawania licznych torbieli.

Czynniki ryzyka

Wśród czynników ryzyka wystąpienia torbieli jajnika wyróżniamy:

• palenie papierosów,
• stosowanie antykoncepcji hormonalnej,
• tamoksyfen (lek stosowany w leczeniu raka sutka).