Afazja, czyli złożone zaburzenie sprawności językowej

Definicja afazji

Afazją nazywamy zespół zaburzeń związanych z naruszeniem sprawności językowej, nie zaś samego uszkodzenia mowy, jak uważano wcześniej. Powstaje na skutek uszkodzenia struktur mózgowych, a osoba nią dotknięta, która pierwotnie umiała komunikować się przy pomocy mowy, traci tę zdolność. Dysfunkcja ośrodkowego układu nerwowego może odnosić się do urazów czaszkowo-mózgowych lub udarów mózgu. Wyróżniamy kilka rodzajów afazji i na ich podstawie możliwe jest stwierdzenie lokalizacji uszkodzenia w OUN. Występowanie afazji zawsze jest groźnym objawem i powinno wzbudzać naszą szczególną czujność, bowiem nigdy nie objawia u osób zdrowych.

Zaburzenia mowy. Pomoc musi być kompleksowa

Zespół niespokojnych nóg odbiera szansę na spokojny sen

Dystrofia mięśniowa. Kiedy ciało odmawia posłuszeństwa

Mlaskanie, wysuwanie języka, wzruszanie ramionami. Skąd biorą się tiki nerwowe?

Stwardnienie rozsiane – objawy i przebieg choroby

Już to widziałem. Czym jest zjawisko déjà vu?

Rodzaje afazji

W korze mózgowej znajdują się tzw. ośrodki mowy, gdzie wyróżniamy:

• ruchowy ośrodek mowy (ośrodek Broki) - odpowiada za generowanie ruchów umożliwiających wytwarzanie mowy,
• słuchowy ośrodek mowy (ośrodek Wernickego) - odpowiada za rozumienie znaczenia poszczególnych słów.

Znaczną rolę w wytwarzaniu mowy odgrywa również kora ruchowa, zwłaszcza struktury odpowiedzialne za ruchy jamy ustnej. Obszary odpowiedzialne za mowę zlokalizowane są w mózgu niesymetrycznie. Do prawidłowego powstawania, ale też rozumienia mowy i języka pisanego istotna jest współpraca obu półkul.

Podział na rodzaje afazji wynika z różnie zlokalizowanych uszkodzeń ośrodków mowy lub połączeń między nimi.

Afazja ruchowa (Broki)

Występuje jako następstwo uszkodzenia ośrodka Broki. Mimo rozumienia znaczenia mowy, pacjent ma kłopoty z wypowiadaniem się. Może używać pojedynczych słów, ale jego wypowiedzi są nieskładne i niezrozumiałe. Nie potrafi spontanicznie się wyrażać, powtarzać ani nazywać na głos. Wie co chce powiedzieć, ale nie daje rady wymówić słów ani zdań. Chory myli znaczenia wyrazów i ma problemy z dobraniem właściwego słowa. Najczęściej jest świadomy swoich dysfunkcji, wie co chce powiedzieć, ale wydobywane myśli dźwięczą jako nieskładne słowa, nie dające się ułożyć w logiczną całość.

Afazja czuciowa (Wernickego)

Następuje jako skutek uszkodzenia ośrodka Wernickego. Mimo płynności mowy jest ona całkowicie lub częściowo pozbawiona sensu. Dochodzi także do zaburzenia rozumienia mowy, pacjent nie jest w stanie różnicować ani utożsamiać dźwięków mowy. Wypowiadane słowa są często wymyślone i nie mają znaczenia, a czytanie ze zrozumieniem i pisanie są zaburzone. W tym przypadku jednak pacjenci nie są świadomi swoich dysfunkcji.

Afazja amnestyczna

Występują problemy z nazywaniem przedmiotów, mimo że są prawidłowo rozpoznawane przez pacjenta. Wie do czego dana rzecz służy, zna jej zastosowanie, ale nie potrafi jej nazwać. Dokładna lokalizacja tego uszkodzenia nie jest znana.

Afazja przewodzenia (kondukcyjna)

Przy zachowaniu płynności mowy jej rozumienie jest zaburzone, występują także trudności z powtarzaniem słów oraz czytaniem na głos. Pacjent potrafi pisać, czytać, rozumieć komunikaty mówione i mówić, ale pojawiają się problemy ze znajdowaniem słów. Chorzy często zastępują słowa dźwiękami, zwykle są świadomi swoich błędów. Za przyczynę uznaje się przerwanie pęczka łukowatego (łączy ośrodek Wernickego z ośrodkiem Broki).

Afazja globalna

Uznawana za najcięższy rodzaj afazji, chory nie jest w stanie czytać ani pisać, nie posługuje się też językiem mówionym. Przyczyną jest uszkodzenie wielu obszarów mózgu, w tym ośrodków Wernickego i Broki. Obserwujemy ją zazwyczaj zaraz po przebytym udarze, bądź uszkodzeniu mózgu. Pacjenci najczęściej mają w pełni zachowane zdolności intelektualne, które nie są związane z językiem i mową. Objawy te najczęściej mijają w ciągu kilku miesięcy od udaru.

Przyczyny afazji

Wśród przyczyn występowania afazji wymienia się uszkodzenie lub niedokrwienie ośrodków mowy (głównie Broki i Wernickego). Jako, że w mózgu sytuują się one blisko siebie, często mamy do czynienia z afazją mieszaną. W wyniku udaru afazja zwykle przybiera ciężką postać, zwłaszcza jeśli chodzi o pacjentów starszych. Z udarem mamy do czynienia, gdy skrzep krwi lub pęknięte naczynie odcina dostęp krwi do zaopatrywanych części mózgu. Dochodzi do martwicy tych obszarów na skutek niedoboru tlenu i substancji odżywczych. Podobne konsekwencje mogą wywołać także niektóre nowotwory, urazy mechaniczne tkanki mózgowej (np. po postrzałach), infekcje, miażdżyca naczyń mózgowych, miejscowe stany zapalne, a także choroby neurodegeneracyjne, tj. choroba Alzheimera.

Jak diagnozuje się afazję?

Diagnozowanie afazji rozpoczyna się zwykle jako postępowanie po urazie mózgu, który zostaje stwierdzony przy pomocy np. rezonansu magnetycznego lub tomografii komputerowej. Lekarz zazwyczaj weryfikuje zdolność mowy i rozumienia języka przez pacjenta poprzez polecenia powtarzania komend, odpowiadania na zadane pytania, nazywania przedmiotów, a także prowadzenia rozmowy. Jeśli nieprawidłowości w mowie zostaną stwierdzone, chory kierowany jest do logopedy diagnozującego szczegółowo lokalizację i rodzaj dysfunkcji mózgu.

Afazja dziecięca

Afazję dziecięcą od tej występującej u dorosłych odróżniamy poprzez wzgląd na to, że pojawiła się ona na skutek uszkodzenia mózgu w czasie trwania procesu rozwojowego.  Zaburzenia te klasyfikujemy jako patologie mózgowe, a nie wynikające z głuchoty, zaburzeń emocjonalnych czy niedorozwoju umysłowego, od których należy je różnicować.

• afazja rozwojowa (wrodzona)  - zaburzenia mowy wynikające z okołoporodowej, wrodzonej lub następującej w pierwszych miesiącach życia patologii w obrębie mózgu dziecka. Istotnym aspektem jest fakt, że mowa dziecka nigdy nie była prawidłowo rozwinięta.
• afazja nabyta - zaburzenia mowy spowodowane uszkodzeniem mózgu nabytym najwcześniej w 2. roku życia (u 2-letniego dziecka zaczyna rozwijać się język). W tym przypadku istotne jest odnotowanie, że przed stwierdzeniem afazji rozwój mowy u dziecka nie był zaburzony. Występuje często u dzieci z autyzmem.

Obawa, iż dziecko może mieć afazję najczęściej pojawia się u rodziców, gdy mówi ono mało lub nie wypowiada poprawnie wyrazów. Można brać ją pod uwagę jednak dopiero wtedy, gdy ponad 2-letnie dziecko nie wykazuje żadnych postępów w zakresie mowy, nie rozumie co się do niego mówi lub rozumienie jest prawidłowe, ale nie potrafi ono odpowiedzieć.

Podstawowe objawy afazji u dzieci:

• niewyraźna artykulacja,
• trudności w rozpoznawaniu słów (ale rozumienie gestów),
• brak spontanicznego wypowiadania się,
• trudności w rozumieniu pełnych wypowiedzi,
• ubogie słownictwo,
• dzielenie słów na sylaby.

Jeśli stwierdzisz wymienione wyżej objawy u swojego dziecka, umów się na konsultację z neurologiem lub neurologopedą. Może się ona odbyć online, bez wychodzenia z domu lub w gabinecie. Specjalista na podstawie przeprowadzonego wywiadu oraz niezbędnych badań będzie mógł stwierdzić rodzaj i podłoże zaburzenia. W przypadku zdiagnozowania afazji dziecięcej duże znaczenia ma wczesne wprowadzenie terapii.

Terapia afazji

Leczenie afazji polega głównie na łagodzeniu objawów choroby, która ją spowodowała. Poza farmakoterapią stosuje się także zajęcia logopedyczne. W rezultacie pacjenci poprawiają sposób mowy, a także uczą się wysławiania na nowo, w zależności od rodzaju zaburzenia. W niektórych przypadkach dysfunkcje nabyte w przebiegu udaru mózgu mijają samoistnie po ok. 1-3 miesiącach. Należy pamiętać, iż możliwości kompensacyjne mózgu to aspekt indywidualny, zależny od konkretnego pacjenta.